Czym jest torbiel Bakera?
Inaczej nazywana cystą Bakera lub torbielą podkolanową. Została opisana po raz pierwszy przez brytyjskiego chirurga Williama Morranta Bakera. Jest to przestrzeń w dole podkolanowym, która wypełniona jest płynem stawowym. Najczęstszą lokalizacją jest obszar między głową przyśrodkową mięśnia brzuchatego łydki, a mięśniem półbłoniastym. W badaniu palpacyjnym przypomina guz – jest łatwa do wykrycia, ale często bywa odkryta przypadkowo, np. w czasie badania kolana po przebytym urazie.
Kto jest narażony na wystąpienie torbieli Bakera?
Torbiel Bakera występuje najczęściej u dzieci, szczególnie w wieku przedszkolnym oraz u dorosłych powyżej 40 roku życia. U dzieci torbiel Bakera najczęściej nie dają objawów – nie bolą, nie sprawiają dyskomfortu, ani nie zmniejszają zakresu ruchu w stawie. Zazwyczaj nie mają powiązania z żadnymi innymi chorobami stawu kolanowego. Z kolei u dorosłych często współwystępuje z innymi patologiami (np. chorobą zwyrodnieniową, reumatoidalnym zapaleniem stawów), jest bolesna i utrudnia ruchy kończyną.
Szczególnie narażeni na rozwój torbieli Bakera są sportowcy – zwłaszcza reprezentanci dyscyplin w których kolana są narażone na szczególnie duże obciążenia oraz osoby otyłe. Do rozwoju torbieli Bakera predysponują również uszkodzenia stawu kolanowego, dlatego częściej diagnozuje się ją u pacjentów po przebyciu np. uszkodzeń więzadeł, czy łąkotek.
Jakie są przyczyny powstania torbieli dołu podkolanowego?
Przyczyny powstawania torbieli dołu podkolanowego nie są jednoznaczne. Choroba dotyczy mężczyzn i kobiet w różnym wieku, zarówno dzieci, jak i dorosłych, po przebytych urazach stawu kolanowego w przeszłości, również niemających urazów, osób u których istnieją liczne choroby współistniejące, a także u nieleczących się przewlekle, którzy chorują jedynie epizodycznie.
Cysta Bakera powstaje najprawdopodobniej wskutek zaburzenia równowagi produkcji i resorpcji płynu stawowego. Gdy płynu stawowego jest za dużo – wzrasta ciśnienie wewnątrz stawu, a płyn szuka miejsca ucieczki przez torebkę stawową. Wspomaga to mechanizm zastawkowy torebki stawowej, który powoduje jednokierunkowy przepływ płynu. Osłabienie torebki stawowej sprzyja większemu przechodzeniu płynu, co finalnie powoduje powstanie torbieli podkolanowej. Stałe podrażnienie błony maziowej (w związku z przewlekłym dużym obciążeniem, przebytymi urazami, chorobą zwyrodnieniową, etc.) – części torebki stawowej produkującej maź stawową, powoduje zwiększenie wysięku do stawu. Dalsza eksploatacja kolana, np. podczas uprawiania sportu, a nawet zwyczajnego spaceru, powoduje dalsze drażnienie – co wpływa na zwiększenie produkcji płynu stawowego oraz rozrost tkanki łącznej.
Istnieje także teoria, która ściśle wiąże powstawania cyst Bakera, wskutek uszkodzenia łąkotek lub chrząstki stawu kolanowego. Powoduje to stan zapalny, który z kolei doprowadza do przerostu błony maziowej i jej nadmiernej ekspozycji w tylej części torebki stawu kolanowego.
Jakie są rodzaje torbieli Bakera?
Torbiele Bakera dzielą się na zapalne, włókniste i synowialne.
Cysta Bakera zapalna ma grubą ścianę – ok. 8 mm z wyraźnymi wypustkami. W jej skład wchodzą liczne komórki, w tym limfocyty (komórki układu odpornościowego z grupy leukocytów – czyli tzw. białych krwinek). Torbiele zapalne mogą zawierać chrzęstno i kostnopodobne twory.
Torbiel Bakera włóknista ma cienką ścianę – 1-2 mm i jest zbudowana – jak wskazuje nazwa – z tkanki łącznej włóknistej. Charakteryzuje się gładką powierzchnią oraz połyskującą strukturą.
Torbiel synowialna jest grubsza od torbieli włóknistej ma od 2 do 5 mm, nie ma błyszczącej, połyskującej struktury. Ściana ma twory wypustkowe, przypominające kosmki, jednak mniej niż cysta zapalna.
Jakie są objawy torbieli Bakera?
Bardzo często torbiel Bakera nie daje objawów bólowych, ograniczenia ruchomości w stawie, dyskomfortu. Jeśli objawy występują, to najczęściej są spowodowane współistniejącymi chorobami stawu kolanowego lub dużym zwiększeniem swojej objętości. Na wystąpienie torbieli Bakera może wskazywać przede wszystkim wyczuwalny pod skórą twór, przypominający guz, który zlokalizowany jest w dole podkolanowym – w tylnej części stawu kolanowego. Alarmujący powinien być ból w obrębie kolana, który nasila się po dłuższej eksploatacji – podczas lub po uprawianiu sportu lub po przebyciu długiego spaceru. Objawami, które mogą wskazywać na cystę Bakera są również – ograniczenie ruchu w stawie kolanowym – w zakresie zgięcia i prostowania, obrzęk, zaczerwienienie oraz ocieplenie okolicy stawu.
Torbiel może ulec zniszczeniu – pęknąć, co zazwyczaj skutkuje silnym bólem w okolicach łydki, często określanym przez pacjentów jako ,,piekący” i ,,rozpierający”.
Jak diagnozuje się torbiel Bakera?
Do zdiagnozowania torbieli Bakera konieczna jest wizyta u ortopedy. Do ustalenia diagnozy wystarczy zazwyczaj szczegółowy wywiad z pacjentem oraz badanie kliniczne, ze szczególnym uwzględnieniem badania palpacyjnego. Do potwierdzenia rozpoznania można wykonać badanie USG dołu podkolanowego. Po przebytym urazie, trwających lub przebytych chorobach stawu kolanowego, jako standard wykonuje się badanie rezonansu magnetycznego, celem dokładnej oceny wszystkich struktur stawu kolanowego.
Jak wygląda leczenie nieoperacyjne torbieli Bakera?
Rodzaj leczenia torbieli Bakera jest zależny od aktualnego stanu klinicznego. Należy wziąć pod uwagę, czy pacjent odczuwa ból i ograniczenie ruchomości stawu kolanowego.
Leczenie nieoperacyjne we wczesnych stadiach choroby może przynieść pozytywny rezultat i doprowadzić do całkowitego wyleczenia.
Jako pierwszy etap leczenia, zaleca się pacjentowi ograniczenie eksploatacji stawu kolanowego – próbę odciążania kończyny, unikanie forsownych ćwiczeń, uprawiania sportu. Aktywność fizyczna powinna przebiegać zgodnie z zaleceniami lekarza i fizjoterapeuty. Można stosować zabiegi fizykoterapeutyczne, jak np. pole magnetyczne, ultradźwięki, masaż.
W przypadku torbieli o dużej objętości, można rozważyć wykonanie punkcji – czyli odprowadzenie strzykawką płynu, który się w niej zgromadził.
Czy można leczyć operacyjnie torbiel Bakera?
Leczenie operacyjne torbieli Bakera należy zastosować, jeżeli leczenie zachowawcze nie przyniosło zakładanego efektu terapeutycznego, a także gdy torbiel stale się powiększa, osiągając duże rozmiary.
Jeżeli powstanie cysty Bakera jest skorelowane z przebytymi lub trwającymi chorobami stawu kolanowego, należy zastosować leczenie przyczynowe, dbając o interdyscyplinarne podejście w zakresie leczenia kolana.
Leczenie operacyjne ma bardzo wysoką skuteczność leczenia, natomiast istnieje ryzyko nawrotu choroby. Stosuje się dwie metody – operację klasyczną lub artroskopię.
Operacja klasyczna polega na usunięciu torbieli Bakera, a następnie zszyciu miejsca, gdzie torbiel łączyła się z kolanem. Nie jest to jednak działanie przyczynowe, a wyłącznie objawowe. Pozostaje blizna pooperacyjna, a prawdopodobieństwo nawrotu choroby jest wysokie.
Artroskopia w leczeniu torbieli Bakera polega na wypreparowaniu cysty, podwiązaniu jej szypuły, a następnie usunięciu przy pomocy narzędzi artroskopowych z zamknięciem wrót, precyzyjnym zszyciu torebki stawowej. Dokładne oglądanie stawu w trakcie artroskopii, dzięki wprowadzonej tam kamerze, umożliwia leczenie uszkodzonych struktur stawowych, które współistnieją z występowaniem torbieli Bakera i mogą wtórnie powodować jej rozwój.
Leczenie artroskopowe w porównaniu do klasycznej operacji charakteryzuje się występowaniem mniejszych dolegliwości pooperacyjnych oraz szybszego powrotu do właściwego zakresu ruchu w stawie kolanowym. Potencjalne działanie przyczynowe, może również zmniejszać ryzyko nawrotu choroby.
Jak wygląda rekonwalescencja po operacji torbieli Bakera?
Zazwyczaj pacjent może opuścić szpital tego samego dnia, w którym była wykonywana operacja, chyba że stan kliniczny wymaga dłuższej obserwacji. Lekarz prowadzący wydaje zalecenia dotyczące zmiany opatrunków, leczenia przeciwbólowego, wykonywania podstawowych ćwiczeń wyznacza termin wizyty kontrolnej. Okres ograniczonej funkcji kończyny dolnej, zwłaszcza w zakresie stawu kolanowego trwa ok. 5 tygodni. Może się wydłużyć, jeśli rehabilitacja nie przebiega zgodnie z założeniami. Wizyta kontrolna ma miejsce ok. 2 tygodni po operacji, wówczas zdejmowane są również szwy.
Artykuł powstał przy udziale: Krzysztof Starszak, lek. med. Maciej Otworowski.
