Co to jest krążek międzykręgowy?
Krążki międzykręgowe znajdują się między kręgami. Umożliwiają ruch kręgów względem siebie oraz absorbują część energii działającej na kręgosłup.
Krążek międzykręgowy zbudowany jest z dwóch części. Centralnie położonego jądra miażdżystego i otaczającego go pierścienia włóknistego.
Jądro miażdżyste jest strukturą elastyczną. Pierścień włóknisty utrzymuje krążek na właściwym miejscu, jest odporny na nacisk i rozciąganie.
Jak powstaje przepuklina krążka międzykręgowego?
Przepukliną krążka międzykręgowego nazywamy uwypuklenie się jądra miażdżystego w kierunku pierścienia włóknistego. Ze względu na stopień uwypuklenia przepukilnę dzielimy na 3 stopnie:
protruzja – wybrzuszenie jądra miażdżystego bez naruszenia struktury pierścienia włóknistego,
ekstruzja – wybrzuszenie jądra miażdżystego poza pierścień włóknisty,
sekwestracja – wybrzuszenie krążka międzykręgowego poza pierścień włóknisty i przestrzeń pierwotnie zajmowaną przez krążek.
Sekwestracja może spowodować ucisk struktur leżących za krążkiem międzykręgowym, czyli korzeni nerwowych lub rdzenia kręgowego. Korzenie nerwowe to początkowe odcinki nerwów, odchodzące bezpośrednio od rdzenia kręgowego.
Jak objawia się przepuklina krążka międzykręgowego?
Dolegliwości związane z przepukliną krążka międzykręgowego wywołane są przede wszystkim uciskiem na korzenie nerwowe i rdzeń kręgowy. Typowo pacjenci z przepukliną krążka międzykręgowego skarżą się na ból. Zlokalizowany jest on w obrębie kręgosłupa lub kończyny. Bólowi kończyny mogą towarzyszyć nieprzyjemne doznania takie jak drętwienie oraz mrowienie.
Do zaostrzenia dolegliwości może dochodzić podczas wysiłku, kaszlu, kichania. Spowodowane jest to wzrostem ciśnienia w obrębie jamy brzusznej, co powoduje wywieranie dodatkowego ucisku na kręgosłup.
Ból zazwyczaj jest bardziej dokuczliwy w pozycji siedzącej niż na stojącej.
Jak powstaje przepuklina krążka międzykręgowego?
Pierścień włóknisty krążka międzykręgowego jest narażony na uszkodzenia w wyniku obciążeń kręgosłupa. Uszkodzony pierścień włóknisty staje się wrotami dla uwypuklającego się jądra miażdżystego. Otyłość, częste dźwiganie oraz wiek są czynnikami ryzyka rozwinięcia przepukliny krążka międzykręgowego. Związane jest to z postępującą wraz z wiekiem degeneracją krążka międzykręgowego oraz zwiększonym naciskiem wywieranym na odcinek lędźwiowy kręgosłupa. Uszkodzenie krążków międzykręgowych przyspiesza palenie papierosów.
Jak przeprowadza się diagnostykę przepukliny krążka międzykręgowego?
Podstawą diagnostyki przepukliny krążka międzykręgowego jest wykonanie badań obrazowych. Najbardziej podstawowym badaniem jest zdjęcie RTG. Służy do oceny struktur kostnych, czyli kręgów. Nie można dzięki niemu zobrazować przepukliny krążka międzykręgowego, ale może zostać wykorzystane do wykluczenia poważniejszych schorzeń, takich jak złamania, zapalenia kręgów czy proces nowotworowy.
Badaniem służącym do rozpoznania przepukliny krążka międzykręgowego jest badanie rezonansu magnetycznego (MRI). Jest to najlepsze badanie do obrazowania tkanek miękkich układu szkieletowo-mięśniowego. Pozwala ocenić obecność przepukliny, jej rozmiar i ewentualny ucisk na pobliskie struktury.
Jak wygląda leczenie przepukliny krążka międzykręgowego?
Podstawą leczenia przepukliny krążka międzykręgowego jest leczenie zachowawcze, czyli leczenie nieoperacyjne. Konieczne jest ograniczenie aktywności fizycznej i odpoczynek oraz unikanie dźwigania ciężkich przedmiotów. Ma to na celu odciążenie kręgosłupa, zmniejszenie nacisku na korzeń nerwowy. Ogranicza to stan zapalny i obrzęk tkanek miękkich.
Wszelkie leki powinny być przepisane przez lekarza, po odpowiedniej konsultacji. Ból może być kontrolowany środkami przeciwbólowymi. Pomocne mogą być leki rozkurczające.
Po wycofaniu się objawów przepukliny krążka międzykręgowego, bardzo istotna jest profilaktyka. W przypadku otyłości, pacjent powinien jako priorytet potraktować zmniejszenie masy ciała. Większość pacjentów odczuje znaczną korzyść po wzmocnieniu mięśni brzucha oraz mięśni przykręgosłupowych. Są to mięśnie stabilizujące dolny odcinek kręgosłupa, dlatego zmniejsza to ryzyko urazów krążka międzykręgowego.
Wszyscy pacjenci, nie tylko osoby doświadczające dolegliwości ze strony kręgosłupa, powinni nauczyć się odpowiedniej techniki dźwigania. Przedmiotów nie powinniśmy podnosić przy zgiętym kręgosłupie, ale wyprostowanym. Powoduje to równomierne rozproszenie sił działających na kręgosłup i zapobiega nierównomiernemu uciskowi na krążki międzykręgowe, co zmniejsza ryzyko powstania przepukliny krążka międzykręgowego.
W leczeniu nieoperacyjnym stosuje się również iniekcje (zastrzyki) z glikokortykosteoridów. Leki podaje się w obrębie uwypuklonego krążka. Ma to na celu ograniczenie stanu zapalnego, zmniejszenie obrzęku tkanek miękkich i w konsekwencji zmniejszenie kompresji korzenia nerwowego.
Leczenie nieoperacyjne jest skuteczne u większości pacjentów.
Jakie są wskazania do leczenia operacyjnego przepukliny krążka międzykręgowego?
Wskazaniem do leczenia operacyjnego przepukliny krążka międzykręgowego jest nieskuteczność leczenia nieoperacyjnego – zachowawczego. Rozważa się ją w przebiegu lędźwiowego zespołu korzeniowego, zaburzenia czucia w kończynach dolnych, ograniczenia ruchu stopy oraz zaburzeń funkcji podudzia, wyraźnej, postępującej dysfunkcji seksualnych oraz czynności pęcherza moczowego.
Jak wygląda leczenie operacyjne przepukliny krążka międzykręgowego?
W zależności od lokalizacji przepukliny krążka międzykręgowego, objawów jej towarzyszących oraz wieku i chorób współtowarzyszących pacjenta, istnieje kilka metod zabiegowego leczenia przepukliny krążka międzykręgowego.
Mikrodiscektomia wykonywana jest w przypadku lokalizacji przepukliny w obrębie kręgosłupa lędźwiowego i ucisku na korzeń nerwowy.
Pacjent znieczulany jest ogólnie (śpi). Nie jest świadomy podczas operacji, nie pamięta operacji oraz nie czuje bólu. Wszystkie jego mięśnie są zwiotczone stąd nie może samodzielnie oddychać. Oddycha za pomocą respiratora podłączonego do specjalnej rurki włożonej do tchawicy. Za całość procesu znieczulenia i opiekę nad pacjentem podczas operacji odpowiada zespół anestezjologiczny.
Chirurg wykonuje niewielkie (1-2 cm) nacięcie nad uwypuklonym krążkiem międzykręgowym. Następnie odsłania przestrzeń wokół kręgów, odsuwając mięśnie przykręgosłupowe. Do uzyskania dostępu do krążka międzykręgowego może być konieczne wykonanie otworu w kręgu (laminotomia), bądź usunięcie fragmentu kręgu (laminektomia). Po uzyskaniu dostępu do krążka międzykręgowego, chirurg usuwa jego uwypuklony fragment. Ma to na celu zwolnienie ucisku z korzenia rdzeniowego.
Nerwy opuszczają kanał kręgowy przez otwory międzykręgowe. W przebiegu zmian zwyrodnieniowych może dojść do ograniczenia ich światła, przez przerost kostny. W takim przypadku konieczne jest usunięcie nadmiaru kości i udrożnienie otworu międzykręgowego (foraminotomia).
Ze względu na naruszenie struktury kostnej kręgu może być konieczne wykonanie zespoleń kostnych.
Jak wygląda rekonwalescencja po zabiegu mikrodiscektomii?
Mikrodiscektomia nie jest procedurą szczególnie inwazyjną. Pacjent jest zazwyczaj gotowy do opuszczenia szpitala tego samego dnia, w którym była wykonywana operacja (ew. w kolejnej dobie). Przed wypisem pacjent jest instruowany przez fizjoterapeutów, w jaki sposób bezpiecznie się poruszać oraz wykonywać codzienną aktywność przez najbliższe tygodnie. Szczególnie istotne są podstawowe czynności takie jak chodzenie, wstawanie i kładzenie się do łóżka. Pacjent powinien unikać długiego siedzenia – zaleca się regularne, krótkie spacery.
Przez pierwszy miesiąc po operacji pacjenci powinni unikać zginania się w pasie, ruchów rotacyjnych tułowia i nie powinni dźwigać więcej niż 5 kg. Ma to na celu ograniczenie nacisku wywoływanego na kręgosłup i zapewnienie odpowiedniego środowiska gojenia się miejsca operowanego.
Zazwyczaj pacjentom nie zaleca się noszenia gorsetu unieruchamiającego, ale decyzja należy do lekarza prowadzącego.
Rana pooperacyjna powinna być utrzymywana w czystości. Nie ma potrzeby stosowania specjalnych opatrunków. Pacjenci nie powinni brać kąpieli do 2 tygodni po operacji. Mogą brać prysznic po odpowiednim zabezpieczeniu rany, tak aby nie zamokła.
Wizyta kontrolna odbywa się od tygodnia do dwóch tygodni po operacji. W trakcie jej trwania, lekarz prowadzący ocenia gojenie się rany i jeśli jest prawidłowe, zdejmowane są szwy.
Powrót do pracy trwa około 2 tygodni, natomiast ponowne podjęcie pełnej aktywności i uprawianie sportu trwa do 6 tygodni. W tym okresie, podejmowana jest rehabilitacja. Jej dokładny plan będzie się różnił w zależności od poziomu aktywności sprzed operacji, wieku pacjenta i zaawansowania choroby. Decyzja jest podejmowana indywidualnie w zespole terapeutycznym po odrębnej analizie każdego przypadku.
Artykuł powstał przy udziale: Krzysztof Starszak, lek. med. Maciej Otworowski.
