Zwyrodnienie stawu biodrowego – kiedy zabieg endoprotezoplastyki biodra staje się koniecznością?

Zwyrodnienie stawu biodrowego to schorzenie, która dotyka głównie osoby po 60. roku życia, choć nie tylko. Schorzeniu w większości przypadków towarzyszy dokuczliwy ból, który narasta podczas poruszania się a wraz z upływem czasu może prowadzić do pogorszenia chodu pacjenta i obniżenia jakości jego życia poprzez uciążliwe ograniczenie zakresu ruchów. Jeżeli pomimo podjętego leczenia choroba postępuje a zmiany zwyrodnieniowe nie pozwalają na normalne funkcjonowanie i pozbawiają pacjenta samodzielności, konieczny może okazać się zabieg operacyjny w postaci wszczepienia endoprotezy biodra. Poniżej rozmowa z dr Piotrem Sebastianowiczem – ortopedą z krakowskiego Szpitala na Klinach, który udziela najważniejszych informacji o zwyrodnieniu stawu biodrowego, o endoprotezie stawu biodrowego oraz o zabiegu endoprotezoplastyki stawu biodrowego.

Zwyrodnienie stawu biodrowego – objawy i rozwój choroby

Pierwsze objawy zwyrodnienia stawu biodrowego w postaci dolegliwości bólowych umiejscowionych głównie w pachwinie, biodrze i pośladku mogą pojawić się nawet tuż po 45. roku życia, a czasem jeszcze wcześniej. Dolegliwości te są najbardziej dokuczliwe rano, przy wstawaniu z łóżka, ale nasilają się również podczas długiego chodzenia lub uprawiania sportu. Przy braku właściwego leczenia wraz z upływem czasu do dolegliwości bólowych dołączają zaburzenia chodu jak utykanie i kołysanie się na jedną stronę podczas chodzenia. Z czasem pojawia się także, szczególnie po przebudzeniu rano, sztywność w obrębie stawu i ograniczenia jego ruchomości. Do lekarza pacjenci zgłaszają się także z takimi objawami jak przeskakiwanie i trzaskanie w biodrze, uskarżają się również na osłabienie siły mięśni uda i pośladka po stronie zwyrodnienia.

Geneza choroby zwyrodnienia stawu biodrowego

Przyczyną wszystkich wyżej wymienionych dolegliwości jest osłabienie możliwości regeneracyjnych chrząstki stawowej, która na skutek oddziaływania różnych czynników ulega ścieńczeniu i traci swoją elastyczność a w wyniku tego przestaje pełnić rolę amortyzatora. Dochodzi wówczas do ocierania powierzchni głowy i panewki stawu biodrowego, przez co w obrębie stawu i wokół niego pojawia się wtórny stan zapalny, co z kolei powoduje ograniczenie jego ruchomości.

Zwyrodnienie stawów biodrowych może mieć charakter pierwotny bądź wtórny. W pierwszym przypadku za chorobę odpowiadają głównie procesy naturalnego zużycia chrząstki stawowej (stąd czynnik wieku w rozwoju choroby). Przyczynami wtórnymi pojawienia się i narastania zmian zwyrodnieniowych stawu mogą być: wrodzone wady stawu biodrowego (dysplazje), zapalenie stawu biodrowego wywołane przez takie choroby jak reumatoidalne zapalenie stawów lub dna moczanowa, bądź urazy stawu biodrowego, zarówno ciężkie jak złamania, jak i mniejsze uszkodzenia powtarzające się wiele razy, co ma na przykład miejsce u wyczynowych sportowców, które prowadzą do zaburzenia warunków anatomicznych biodra. Do tego dochodzą czynniki genetyczne (tendencja do chorób stawów może być dziedziczna) a także cywilizacyjne, jak nadwaga i otyłość, w wyniku której dochodzi do nadmiernego obciążenia stawu a przez to szybszego zużycia chrząstki stawowej.

Diagnostyka

W celu zdiagnozowania chory zwyrodnieniowej stawu biodrowego lekarz ortopeda najpierw przeprowadza szczegółowy wywiad z pacjentem połączony z badaniem. Następnie na podstawie zdjęcia rentgenowskiego dotkniętego dolegliwościami stawu dokonuje oceny objawów zwyrodnienia takich jak m.in. zagęszczenie tkanki kostnej, pojawienie się wyrośli kostnych (tzw. osteofitów) na brzegach panewki czy zwężenie szpary stawowej wskutek utraty grubości chrząstki. W niektórych przypadkach lekarz może dodatkowo zlecić również wykonanie rezonansu magnetycznego biodra, które pozwala na szczegółową ocenę ewentualnych uszkodzeń obrąbka oraz chrząstki stawu biodrowego. Czasem przy pełnej diagnostyce wykonuje się także badania laboratoryjne takie jak morfologia krwi obwodowej, CRP, OB, czynnik reumatoidalny lub poziom kwasu moczowego.

Wskazania do przeprowadzenia zabiegu wszczepienia endoprotezy stawu biodrowego

Endoprotezoplastyka stawu biodrowego jest jedynym efektywnym sposobem leczenia w przypadku krytycznego i nieodwracalnego uszkodzenia stawu, powodującego dolegliwości bólowe o charakterze stałym i spoczynkowym, które znacznie ograniczają zakres jego ruchomości. Co ważne, dolegliwości te nie ustępują pomimo zastosowania innych metod terapeutycznych, w tym terapii farmakologicznej. Ponadto, wskazaniami do zabiegu są także choroby reumatoidalne, następstwa złamań w okolicy stawu biodrowego, złamania szyjki kości udowej, wczesne postaci martwicy jałowej kości jak również choroby nowotworowe.

Endoproteza i jej budowa

Endoproteza (lub inaczej sztuczny staw) to implant, który zastępuje nasz naturalny staw biodrowy. W trakcie zabiegu endoprotezoplastyki chirurg ortopeda usuwa zdegradowane i zużyte elementy stawu biodrowego i zastępuje je sztucznymi częściami. Dzięki temu, że endoprotezy zbudowane są z metali obojętnych dla organizmu pacjenta takich jak tytan, ryzyko odrzucenia implantu jest minimalne. Endoproteza składa się z trzech elementów: trzpienia, kulistej głowy i komponentu panewkowego. Najpierw trzpień wprowadzany jest do kanału szpikowego kości udowej, a następnie na nim osadzona jest kulista głowa, która umożliwia wykonywanie ruchów. Komponent panewkowy w postaci wydrążonej półkuli implantowany jest w miejsce naturalnej, chorej panewki stawu biodrowego i to pomiędzy sztuczną panewką a głową dochodzi do ruchu.

Rodzaje endoprotez biodra

Ze względu na sposób związania ich z podłożem kostnym endoprotezy stawu biodrowego dzielimy na endoprotezy cementowe, bezcementowe i hybrydowe.  Endoprotezy cementowe mocowane są do kości za pomocą tzw. cementu kostnego. W większości przypadków ten rodzaj protezy wykorzystywany jest w zabiegach u osób starszych a także u pacjentów chorych na osteoporozę lub reumatoidalne zapalenie stawów. Z kolei endoprotezy bezcementowe implantowane są bezpośrednio do kości i wykorzystuje się w przypadku młodych pacjentów, u których nie doszło jeszcze do degeneracji podłoża kostnego. Natomiast endoprotezy hybrydowe stanowią połączenie obu wcześniejszych typów, przy czym jeden element protezy, najczęściej jest to panewka, osadzany jest metodą bezcementową a drugi element implantu mocowany jest metodą cementową.

Przebieg zabiegu

Operacja wszczepienia endoprotezy biodra trwa zazwyczaj od 1 do 2 godzin, przy czym jest to uzależnione od stopnia deformacji stawu biodrowego. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu podpajęczynówkowym lub zewnątrzoponowym, które wyłącza czucie w nogach. Po wykonaniu dojścia operacyjnego ortopeda uwidacznia zmienione chorobowo miejsce i przechodzi do resekcji głowy i szyjki kości udowej, dzięki której powstaje miejsce na sztuczny element stawu. W kolejnym etapie operacji przygotowywana jest loża kostna dla endoprotezy stawu biodrowego i dokonuje się zamocowania endoprotezy. Na początku implantacji wszczepia się sztuczną panewkę do kości biodrowej, a następnie do kanału kości udowej wprowadza się trzpień endoprotezy. Ostatnim etapem zabiegu jest rekonstrukcja tkanek miękkich, założenie warstwowego szwu rany operacyjnej, jałowego opatrunku oraz drenów w okolicę rany.

Ryzyko operacji

Zabieg implantacji endoprotezy stawu biodrowego to operacja przeprowadzana w sposób rutynowy i w znakomitej większości przypadków wynik operacji jest dobry. Jednak podobnie jak w przypadku każdej procedury chirurgicznej po zabiegu czasami mogą pojawić się powikłania. Wśród nich najczęściej występują mechaniczne obluzowania implantów, infekcje w obrębie skóry i tkanek w pobliżu protezy, wystąpienie zakrzepicy żylnej, zmiana długości kończyny czy zesztywnienie stawu.

Żywotność endoprotezy i ewentualna wymiana

Współczesne protezy wykonywane są z dobrych jakościowo i wytrzymałych materiałów, dlatego prawidłowo wszczepiona endoproteza może służyć pacjentowi tak naprawdę przez dziesiątki lat. Jednak z czasem endoproteza może ulec zużyciu, jako że jest to sztuczny element w naszym ciele. Dochodzi wówczas do jej obluzowania, przemieszczenia się, wypadnięcia ze stawu lub pęknięcia, ale zdarza się to naprawdę rzadko. Dobrą informacją dla pacjentów jest jednak to, że praktycznie każdą nieprawidłowo funkcjonującą endoprotezę można wymienić podczas tzw. rewizyjnej wymiany endoprotezy stawu biodrowego.

Życie pacjenta po zabiegu wszczepienia protezy stawu biodrowego

Pobyt pacjenta w szpitalu po zabiegu trwa standardowo ok. 5-6 dni. Przez pierwsze 3-4 dni po zabiegu stosowana jest rutynowo osłona antybiotykowa a do 30. doby pooperacyjnej stosuje się profilaktykę przeciwzakrzepową. Już na następny dzień po zabiegu pacjent jest pionizowany, rozpoczyna się też nauka chodzenia o kulach i umiejętnego obciążania operowanej strony ciała. Powrót do normalnej sprawności trwa około 3 miesiące. W trakcie rekonwalescencji zalecana jest rehabilitacja, a następnie stopniowe wdrażanie aktywności ruchowej takiej jak spacery, jazda na rowerze lub pływanie.

Zabieg implantacji protezy stawu biodrowego jest operacją ratującą uszkodzoną, ale bardzo istotną część naszego układu kostnego. Pozwala on pacjentowi na pozbycie się dolegliwości bólowych i odzyskanie poprawnej jakości życia, a dzięki temu na powrót do codziennych aktywności życiowych i zawodowych.