Zespół jelita drażliwego (IBS) – złożony problem zdrowotny
Zespół jelita drażliwego (IBS, ang. Irritable Bowel Syndrome) to przewlekła choroba, która jest jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń przewodu pokarmowego. Charakteryzuje się różnorodnymi objawami takimi jak ból brzucha, wzdęcia, biegunki i zaparcia. Zgodnie z szacunkami schorzenie to dotyka około 10-15% ludzi na świecie co oznacza to, że nawet jedna na siedem osób może się z nim zmagać. Zespół jelita drażliwego jest chorobą, której etiologia nie jest do końca zrozumiała co utrudnia jej diagnozowanie i leczenie. Niemniej jednak ostatnie lata przyniosły znaczący postęp w rozumieniu mechanizmów leżących u podstaw IBS. Schorzenie to jest obecnie uważane za zaburzenie interakcji pomiędzy jelitami a mózgiem, co manifestuje się różnorodnymi objawami gastroenterologicznymi. Naukowcy wskazują na kilka potencjalnych czynników ryzyka występowania IBS wśród, których wymienia się stres, czynniki genetyczne, zaburzenia mikrobiomu jelit jak również zaburzenia immunologiczne. Mimo że zespół jelita drażliwego może wywoływać nieprzyjemne objawy i wpływać na codzienne funkcjonowanie to nie jest uznawany za poważną chorobę ani nie prowadzi do długotrwałych konsekwencji zdrowotnych choć często bywa przyczyną obniżającą komfort życia pacjentów nim dotkniętych. W artykule wyjaśnimy czym dokładnie jest zespół jelita drażliwego (IBS), jakie są jego objawy, jak się go diagnozuje i jak skutecznie można go leczyć.
Objawy IBS (zespołu jelita drażliwego)
Zespół jelita drażliwego (IBS) manifestuje się szeregiem różnorodnych objawów, które mogą znacznie wpłynąć na jakość życia pacjenta. Najczęściej zgłaszanym symptomem jest ból brzucha, który może mieć charakter skurczowy, tępy lub piekący i często łagodnieje po wypróżnieniu. Dodatkowo, pacjenci często doświadczają wzdęć co prowadzi do uczucia nadmiernego gazu w jelitach i zwiększenia obwodu brzucha. Zaburzenia rytmu wypróżnień to kolejny powszechny objaw, który może przyjmować formę biegunek, zaparć lub naprzemiennego występowania obu tych stanów. Niektórzy pacjenci zauważają również nadmierną produkcję śluzu w stolcu. Objawy te mogą być nasilane przez stres i określone pokarmy co sprawia, że zarządzanie dietą i stylem życia jest kluczowe w leczeniu IBS.
Jak diagnozuje się zespół jelita drażliwego?
Diagnozowanie IBS opiera się głównie na kryteriach klinicznych takich jak kryteria rzymskie IV. Zgodnie z nimi, pacjent powinien doświadczać bólu brzucha przynajmniej raz w tygodniu przez ostatnie trzy miesiące, przy czym objawy powinny być obecne przez co najmniej sześć miesięcy. Diagnostyka IBS wymaga również wykluczenia innych schorzeń, które mogą powodować podobne objawy takich jak celiakia, choroba Crohna czy rak jelita grubego. Dlatego zalecenia wskazują, że w zależności od objawów pomocne mogą być różne badania laboratoryjne. Do takich badań należą morfologia krwi, odczyn Biernackiego (OB), poziom białka C-reaktywnego (CRP) oraz testy przesiewowe w kierunku celiakii. Aby uzyskać pełną diagnozę ważne jest również przeprowadzenie kolonoskopii, zwłaszcza w celu wykluczenia guza jelita grubego, co jest szczególnie istotne u pacjentów powyżej 50. roku życia. Dodatkowo przydatne mogą okazać się oznaczenie kalprotektyny oraz badanie na krew utajoną w kale Ważny element diagnostyki stanowi również tradycyjne badanie ultrasonograficzne (USG) jamy brzusznej.
Etiologia i czynniki ryzyka zespołu jelita drażliwego
Etiologia IBS jest wieloczynnikowa i nie do końca poznana. Obecnie uważa się, że do jego rozwoju przyczyniają się zarówno czynniki biologiczne jak i psychologiczne. Wśród tych najczęściej wymienia się:
- czynniki genetyczne: badania sugerują, że genetyka może odgrywać rolę w predyspozycji do IBS. U pacjentów z rodzinną historią IBS występuje wyższe ryzyko zachorowania.
- mikrobiota jelitowa: zaburzenia w składzie mikrobioty jelitowej są często obserwowane u pacjentów z IBS. Dysbioza może prowadzić do zwiększonej przepuszczalności jelit, co przyczynia się do stanu zapalnego i nadwrażliwości jelitowej.
- stres i czynniki psychologiczne: stres, lęk i depresja są często związane z zaostrzeniem objawów IBS. Mechanizmy osi mózg-jelito odgrywają kluczową rolę w patofizjologii IBS.
- dieta: niektóre pokarmy mogą wywoływać objawy IBS. Dlatego dieta niskowęglowodanowa o wysokiej zawartości FODMAP (fermentowalne oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole) jest często zalecana aby złagodzić objawy tego schorzenia.
- czynniki hormonalne: kobiety są bardziej narażone na rozwój IBS niż mężczyźni, co sugeruje, że hormony mogą odgrywać rolę w patogenezie choroby. Objawy IBS często nasilają się w okresach zmian hormonalnych, takich jak menstruacja. Zmiany poziomu hormonów płciowych mogą wpływać na motorykę jelit i wrażliwość na ból.
- przebyte infekcje jelitowe: przebycie infekcji jelitowej może zwiększać ryzyko rozwoju IBS. Stan ten jest znany jako IBS po infekcji (IBS-PI). Infekcje bakteryjne, wirusowe lub pasożytnicze mogą prowadzić do trwałych zmian w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego i nadwrażliwości jelit.
- czynniki środowiskowe: styl życia i czynniki środowiskowe również mogą wpływać na ryzyko rozwoju IBS. Siedzący tryb życia, brak aktywności fizycznej oraz niezdrowe nawyki żywieniowe mogą przyczyniać się do wystąpienia objawów IBS. Ponadto narażenie na toksyny środowiskowe lub zanieczyszczenia może wpływać na zdrowie przewodu pokarmowego.
Dieta w zespole jelita drażliwego
Mimo że może się to wydawać oczywiste, kluczowe dla osób cierpiących na zespół jelita drażliwego jest unikanie pokarmów, które mogą nasilać objawy. Mogą to być produkty zawierające konserwanty, używki takie jak kawa, czy intensywne przyprawy. U około połowy osób z IBS może występować również nadmierny rozrost bakteryjny w jelicie cienkim znany jako SIBO dlatego też zaleca się eliminację z diety produktów z grupy FODMAP (fermentujących węglowodanów, które nie są odpowiednio trawione i wchłaniane w jelicie cienkim, co może prowadzić do nasilenia dolegliwości). Do grupy produktów, które mogą wywoływać lub nasilać objawy zespołu jelita drażliwego (IBS) zaliczają się między innymi: czosnek, surowa cebula, owoce zawierające duże ilości błonnika (takie jak: jabłka, śliwki, gruszki, morele, czereśnie, maliny), orzechy, warzywa strączkowe czy pieczywo zawierające gluten. Również nietolerancja laktozy może występować u niektórych osób z IBS, choć zdarza się to nieco rzadziej. W takich przypadkach eliminacja produktów mlecznych z diety często przynosi ulgę. Jednak ważne jest aby pamiętać, że sam zespół jelita drażliwego nie jest automatyczną wskazówką do rozpoczęcia diety eliminacyjnej. Nieprzemyślane eliminowanie grup pokarmowych bez konsultacji z dietetykiem może prowadzić do niedoborów ważnych mikro- i makroskładników, co może dodatkowo negatywnie wpłynąć na ogólny stan zdrowia.
Leczenie zespołu jelita wrażliwego – IBS
Leczenie zespołu jelita drażliwego (IBS) jest kompleksowe i obejmuje różne podejścia w zależności od indywidualnych objawów pacjenta. Podstawowym krokiem jest zmiana diety. Pacjentom często zaleca się unikanie pokarmów, które nasilają objawy takich jak produkty bogate w FODMAP, gluten czy nabiał w przypadku nietolerancji laktozy. Istotne jest również spożywanie regularnych, niewielkich posiłków oraz unikanie tłustych i smażonych potraw.
Farmakoterapia również odgrywa ważną rolę w zarządzaniu objawami IBS. Leki przeciwbiegunkowe mogą być stosowane u pacjentów z dominującą biegunką, natomiast środki przeczyszczające pomagają tym, którzy cierpią na zaparcia. W niektórych przypadkach pomocne są również leki przeciwskurczowe, które łagodzą bóle brzucha i skurcze jelit. Antybiotyki, takie jak rifaksymina mogą być przepisane jeśli podejrzewa się nadmierny rozrost bakteryjny w jelicie cienkim (SIBO).
Terapie psychologiczne są integralnym elementem leczenia IBS zwłaszcza, że stres i czynniki emocjonalne często nasilają objawy choroby. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT), techniki relaksacyjne oraz medytacja mogą pomóc pacjentom radzić sobie z lękiem i stresem, co z kolei łagodzi objawy IBS.
Probiotyki są kolejnym narzędziem w zarządzaniu IBS. Niektóre szczepy probiotyków mogą pomóc w przywróceniu równowagi mikrobioty jelitowej co łagodzi objawy takie jak wzdęcia i biegunki. Ważne jest jednak aby probiotyki były dobierane indywidualnie i stosowane pod nadzorem lekarza.
Aktywność fizyczna również ma pozytywny wpływ na objawy IBS. Regularne ćwiczenia fizyczne mogą poprawić motorykę jelit, zmniejszyć stres oraz poprawić ogólną kondycję zdrowotną. To dlatego zaleca się umiarkowaną aktywność taką jak spacery, joga czy pływanie.
Zespół jelita drażliwego (IBS) to złożony i przewlekły problem zdrowotny, który wpływa na miliony ludzi na całym świecie. Chociaż jego etiologia nie jest w pełni zrozumiana to wiemy, że jest wynikiem złożonej interakcji czynników genetycznych, mikrobiologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Skuteczne zarządzanie IBS wymaga holistycznego podejścia, które obejmuje modyfikacje diety, farmakoterapię, interwencje psychologiczne oraz edukację pacjentów. Dzięki ciągłym badaniom i postępom w medycynie mamy dostęp do bardziej skutecznych metod leczenia, które poprawiają jakość życia pacjentów cierpiących na IBS.
