Współczynnik BMI – jak obliczać i interpretować wyniki

Otyłość i nadwaga to coraz powszechniejszy problem zdrowotny Polaków albowiem zmaga się z nimi co drugi z nas. Otyłość jest chorobą przewlekłą, która nieleczona niesie ze sobą szereg negatywnych konsekwencji zdrowotnych takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, zespół bezdechu sennego, jak również zwiększa prawdopodobieństwo zapadalności na niektóre nowotwory takie jak rak endometrium, czy piersi u kobiet, rak nerki oraz rak odbytnicy i okrężnicy.  Jednym z bardziej popularnych sposobów sprawdzenia czy nasza waga jest prawidłowa jest obliczenie BMI. BMI (z ang. Body Mas Index) to współczynnik naszej masy ciała do wzrostu, który pozwala obliczyć czy proporcje tego stosunku są właściwe. BMI to z pewnością najbardziej popularne i najprostsze narzędzie, które stosuje się klasyfikacji otyłości i nadwagi ale również niedowagi. W teorii prawidłowe BMI oznacza, że nie mamy problemów z nadwagą, ale praktyka pokazuje, że nie warto ślepo zawierzać w wynik tego współczynnika. O tym co kryje się pod skrótem BMI, jak go prawidłowo interpretować oraz jakie ma on wady i zalety rozmawiamy z prof. Tomaszem Rogulą – specjalistą chirurgii metabolicznej, Dyrektorem Kliniki Leczenia Otyłości w  krakowskim Szpitalu na Klinach.

Zastosowanie współczynnika BMI

Współczynnik BMI nazywany jest inaczej wskaźnikiem Queteleta, od nazwiska belgijskiego statystyka, który opracował go już w 1832 r. Naukowiec zaobserwował, że masa ciała rośnie w zależności od wzrostu danej osoby i na podstawie tych spostrzeżeń stworzył prosty wzór matematyczny, który pozawalał  na zmierzenie ilości tkanki tłuszczowej w naszym organizmie. Na początku – w latach 70-tych, wskaźnik ten był wykorzystywany głównie do ocenienia prawidłowej masy ciała u kobiet i mężczyzn. Aktualnie dzięki wprowadzeniu siatki centylowej, można go także używać w przypadku dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Współcześnie indeks BMI to narzędzie w rękach lekarzy i dietetyków, które pozwala im ocenić ryzyko występowania otyłości i nadwagi, zanim osiągną one poważne stadium, jak również na bieżąco monitorować stan zdrowia naszego organizmu. Kalkulator BMI wykorzystuje się również w wyznaczaniu prawidłowej masy ciała, co pewnością ułatwia pracę dietetykom i pomaga im dostosować dietę do indywidualnych potrzeb pacjentów. Wbrew pozorom BMI to również przydatne narzędzie dla osób z niedowagą, ponieważ pomaga określić ile kilogramów brakuje im do wagi prawidłowej oraz pozwala wytyczyć plan działania do osiągnięcia tego celu.

Jak obliczyć BMI?

Obliczanie współczynnika BMI jest niezwykle proste, wystarczy tylko prawidłowo podstawić dane do wzoru, który jest uniwersalny dla kobiet i mężczyzn. BMI obliczamy dzieląc masę naszego ciała przez wzrost podniesiony do kwadratu wg poniższej formuły.

BMI = masa ciała (kg) / wzrost (m)²

To na co z pewnością należy zwrócić uwagę, to poprawne wpisanie danych albowiem wzrost zawsze podajemy w metrach, a więc dla przykładu nie 164, ale 1.64, a swoją wagę zawsze podajemy w kilogramach.

Pewnie teraz większość osób zastanawia się teraz ile wynosi ich BMI? Jeżeli nie macie czasu na obliczenia można skorzystać z prostego kalkulatora BMI online, który zrobi to za was (https://www.szpitalnaklinach.pl/klo/kalkulator-bmi/). Wystarczy w pustych polach oznaczyć swoją płeć oraz poddać swój aktualny wzrost i wagę.  Korzystając z kalkulatora z pewnością nie ryzykuje się błędu w obliczeniach, a wynik otrzymuje się zaledwie w kilka sekund, warto tylko pamiętać, że większość kalkulatorów online pokazuje jedynie BMI dedykowane dorosłym osobom.

Niezależnie w jaki sposób dokonuje się obliczeń swojego współczynnika BMI, po odczytaniu wyniku powinno się go porównać z przyjętymi normami. Otrzymany wynik stanowi tylko informację orientacyjną i w żaden sposób nie pozwala na ogólną analizę stanu naszego zdrowia, dlatego też w przypadku zauważenia nieprawidłowości zawsze warto ten wynik skonsultować ze specjalistą.

Interpretacja wyników współczynnika BMI

U dorosłych interpretacja wyniku współczynnika BMI zależna jest od płci i aby stwierdzić, czy ma się niedowagę, nadwagę lub otyłość stosuje się poniższą klasyfikację:

• poniżej18,5 – niedowaga
• 18,5–24,99 – wartość prawidłowa
• 25,0–29,99 – nadwaga
• 30,0–34,99 – otyłość I stopnia
• 35,0–39,99 – otyłość II stopnia
• powyżej 40,0 – otyłość III stopnia (tzw. otyłość olbrzymia)

Badania wykazują, że osoby ze współczynnikiem w przedziale 18,5 – 24,99 najdłużej cieszą się dobrym stanem zdrowia, jak również mają mniejsze ryzyko wystąpienia niektórych chorób takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2 czy miażdżyca. W sytuacji kiedy wskaźnik wskazuje niedowagę lub jest większy niż 30, czyli określa nadwagę powinno to być  dla nas ostrzeżeniem. W tych przypadkach stan swojego zdrowia powinno się skonsultować z lekarzem oraz wykonać zlecone badania, które pomogą wykluczyć lub potwierdzić istnienie niektórych chorób istotnie  wpływających na naszą masę ciała. Jeżeli mamy do czynienia z nadwagą warto zadbać o zmianę stylu życia, a przede wszystkim o codzienną, zbilansowaną dietę i włączenie regularnej aktywności fizycznej. W przypadku niedowagi zaleca się natomiast zmianę odżywania na pełnowartościowe, czyli bogate w witaminy, białko i składniki mineralne. Bagatelizowanie zbyt niskiej masy ciała może mieć bowiem negatywne konsekwencje dla naszego zdrowia, które często prowadzą do zaburzeń hormonalnych, problemów kardiologicznych, poronień w ciąży jak również wpływają na rozwój takich chorób jak anemia czy osteoporoza. Otyłość olbrzymia czyli przy współczynniku BMI wynoszącym 40 jest zawsze sygnałem alarmującym do podjęcia niezwłocznych działań zmierzających do redukcji masy ciała. W sytuacji kiedy w walce z nadprogramowymi kilogramami zawodzą dieta i farmakologia, zawsze można skorzystać z opcji chirurgicznego leczenia otyłości, która cechuje się wysoką skutecznością.

BMI a płeć

Przy określaniu współczynnika BMI kluczowe jest wzięcie pod uwagę płci, ponieważ pomimo, że kobieta i mężczyzna będą mieli podobną wagę i wzrost to ich wskaźnik BMI rzadko kiedy będzie na podobnym poziomie. Dzieje się tak ponieważ kobiety mają naturalną skłonność do kumulowania tkanki tłuszczowej, jak również charakteryzują się mniejszą masą mięśniową w porównaniu do mężczyzn. Warto dodać, że rozmieszczenie tkanki tłuszczowej również ma znaczenie dla naszego zdrowia. U mężczyzn  najczęściej występuje tzw. otyłość brzuszna natomiast u kobiet otyłość pośladkowo – udowa. Niestety o wiele bardziej groźna jest otyłość brzuszna, która niesie ze sobą ryzyko pojawienia się takich chorób jak choroba niedokrwienna serca, zawał, udar – tak  więc to mężczyźni okazują się być bardziej narażeni na ich wystąpienie.

BMI a wiek

Wraz z naszym wiekiem w naturalny sposób maleje gęstość naszych kości a co za tym idzie ich masa jak również masa mięśniowa, przy jednoczesnym wzroście tkanki tłuszczowej. Niestety współczynnik BMI nie uwzględnia w swoich obliczeniach  zachodzącego procesu starzenia się organizmu, dlatego często wyniki BMI osób starszych są interpretowane w nieprawidłowy sposób, ukazując  je jako  lepsze niż to rzeczywiście ma miejsce.

BMI a masa mięśniowa, gęstość kości i ilość tkanki tłuszczowej

Wskaźnik BMI nie bierze pod uwagę składu ciała, a dokładnie proporcji masy mięśniowej do ilość tkanki tłuszczowej. Mięśnie są gęste i o wiele cięższe niż tłuszcz dlatego też często osoby wysportowane mogą wg kalkulatora BMI zostać zakwalifikowane jako osoby z nadwagą czy otyłe, co dalekie jest od rzeczywistości. Dodatkowo współczynnik BMI pomija stopień mineralizacji i gęstości kości tak więc prawidłowa masa ciała wg BMI będzie zupełnie inna w przypadku osób o tej samej masie ale grubo lub drobnokościstych.

Obliczanie BMI u dzieci

Obliczanie standardowego współczynnika BMI nie jest rekomendowane dla dzieci albowiem ich masa ciała oraz wzrost w wieku dojrzewania, czyli  do 18 roku życia ulegają ciągłym zmianom jak również inny jest poziom tkanki tłuszczowej u chłopców i dziewczynek. Dlatego też próba obliczenia wskaźnika BMI w  tym przedziale wiekowym może prowadzić do otrzymania mało rzetelnych wyników. Istnieje natomiast sposób na obliczenie prawidłowej masy ciała u dzieci, a z pomocą przychodzi tu siatka centylowa, która umożliwia  skonfrontowanie wagi dziecka do rówieśnika o tej samej płci.  Na podstawie wyników uzyskanych z zastosowania siatki centylowej przyjmuje się poniższą klasyfikację:

• poniżej 5 percentyli – niedowaga
• od 5 do poniżej 25 percentyli – szczupłość
• od 25 do poniżej 85 percentyli – waga prawidłowa
• od 85 do poniżej 95 percentyli – nadwaga
• od 95 percentyli wzwyż – otyłość.

Wady współczynnika BMI

Niestety wskaźnik BMI ma dużo wad, opracowany ponad 200 lat temu, u którego podstaw leżała teoria statystyki w dzisiejszych czasach może przekłamywać nasz faktyczny stan zdrowia. Przede wszystkim podczas obliczeń wskaźnik nie uwzględnia składu naszego ciała czyli masy mięśniowej, ilości tkanki tłuszczowej jak i gęstości kości, co powoduje, że często osoby mające bardzo szczupłą, umięśnioną sylwetkę  charakteryzują się wysoką wagą, a co za tym idzie  wysokim BMI. Dobrym zobrazowaniem tej sytuacji są sportowcy oraz osoby regularnie dbające o aktywność fizyczną, ponieważ u nich ta sama objętość mięśni wagowo jest cięższa od tłuszczu, co sprawia, że często osoby te mają wyższe BMI niż osoby z rozbudowaną, podskórną tkanką tłuszczową. Minusem BMI jest również fakt, że z uwagi na konstrukcję obliczeń nie powinien on być stosowany  do oceny prawidłowej masy ciała dzieci i młodzieży, seniorów, sportowców  jak również kobiet w ciąży, a także osób, które chorują na choroby przy których występują obrzęki lub pojawia się zatrzymywanie wody w organizmie. Dodatkowo w pierwotnej definicji Quetelet’a współczynnik BMI odnosił się ogólnie do populacji, a nie indywidualnych osób, a pomimo to zdarza się, że  współcześnie lekarze lub dietetycy w dalszym ciągu nieprawidłowo klasyfikują masę ciała poszczególnych pacjentów wyłącznie w oparciu o wynik tego indeksu. Dla przykładu  naukowcy z Mayo Clinic w Rochester (USA) zakwestionowali dokładność pomiarów BMI, albowiem na postawie danych z 40 badań przeprowadzonych na 250 tys. osach z chorobami serca, stwierdzono, że osoby otyłe miały mniej problemów z sercem niż osoby z prawidłowym współczynnikiem BMI. Badanie dowiodło, że dla naszego serca ważniejszy jest ruch nawet 3 razy po 30 minut w tygodniu, niż suche obliczenie BMI. Co prawda poruszone wcześniej kwestie nie umniejszają przydatności obliczania BMI, wskazują jedynie jego ograniczenia i fakt złożoności masy ciała, dlatego warto pamiętać, że BMI z pewnością nie jest wystarczające do określenia prawidłowej masy ciała przede wszystkim u osób z otyłością miejscową lub znacznymi zaburzeniami wagi.

Jak sprawdzić czy współczynnik BMI się myli?

Podstawę do określenia prawidłowej masy ciała stanowi oznaczenie ilości tkanki tłuszczowej. Aby dokonać takiego pomiaru można skorzystać z analizy składu ciała, którą najczęściej wykonuje się podczas wizyty u dietetyka jak również możemy to zrobić samodzielnie za pomocą specjalnej wagi z funkcją mierzenia poziomu tkanki mięśniowej, kostnej, tłuszczowej, oraz wody w organizmie. Dodatkowo można posłużyć się wskaźnikiem WHR (ang. waist-hip ratio), który umożliwia określenie rodzaju nadwagi: trzewna (brzuszna) typowa dla mężczyzn oraz udowo-pośladkowa (gynoidalna), charakterystyczna dla kobiet. WHR to inaczej stosunek obwodu talii do obwodu bioder, a w celu obliczenia wskaźnika należy obwód w talii (cm) podzielić przez obwód w biodrach (cm). W przypadku wyniku ≥ 0,8 u kobiet i  ≥ 1,0 u mężczyzn oznacza on otyłość brzuszną, a mniejsze wartości wskazują na otyłość pośladkowo-udową.