Wady postawy u dzieci. Jak rozpoznać pierwsze sygnały i zadbać o prawidłowy rozwój
Wady postawy u dzieci są coraz częściej spotykanym problemem wśród uczniów szkół podstawowych i przedszkolaków. Choć prawidłowy rozwój kręgosłupa, stawów i mięśni wydaje się procesem naturalnym to wiele czynników związanych ze stylem życia, aktywnością fizyczną lub jej brakiem oraz nawykami dnia codziennego wpływa niekorzystnie na układ ruchu dziecka. W efekcie obserwuje się nie tylko skrzywienia kręgosłupa ale również nieprawidłowe ustawienie miednicy, kolan, stóp czy barków. W dłuższej perspektywie mogą one prowadzić do bólów mięśniowo-stawowych, problemów z prawidłową motoryką a nawet do obniżenia komfortu życia w dorosłości. Wiele z tych zmian rozwija się stopniowo i bezboleśnie, dlatego ważne jest aby rodzice i opiekunowie potrafili rozpoznać pierwsze sygnały ostrzegawcze. Celem tego artykułu jest omówienie najczęściej spotykanych wad postawy, wskazanie charakterystycznych objawów i podkreślenie roli profilaktyki oraz interwencji na wczesnym etapie.
Najczęstsze wady postawy u dzieci
Wady postawy można podzielić na te związane bezpośrednio z kręgosłupem, z ustawieniem kończyn dolnych lub z nieprawidłową sylwetką wynikającą z niedostatecznego napięcia mięśniowego. Pierwszym z problemów często obserwowanych wśród najmłodszych jest skolioza, czyli boczne skrzywienie kręgosłupa. Charakteryzuje się ono asymetrycznym ustawieniem barków, łopatek lub bioder. Niekiedy odchylenia są niewielkie i trudno je dostrzec w codziennych sytuacjach, zwłaszcza gdy dziecko nosi luźne ubrania. Skolioza może prowadzić do wielu negatywnych konsekwencji, jeśli nie zostanie wcześnie rozpoznana i odpowiednio leczona. W zaawansowanym stadium wymaga specjalistycznej rehabilitacji a czasem noszenia gorsetu ortopedycznego bądź interwencji chirurgicznej.
Drugą często spotykaną wadą jest plecy okrągłe, nazywane potocznie kifozycznym ustawieniem kręgosłupa w odcinku piersiowym. Dziecko sprawia wrażenie przygarbionego, barki wysunięte są do przodu a głowa znajduje się w protrakcji, czyli nieco wysunięta w przód w stosunku do klatki piersiowej. Taka sylwetka może wiązać się z niewystarczającą siłą mięśni grzbietu i nadmiernym napięciem mięśni piersiowych, co powoduje dyskomfort podczas siedzenia lub chodzenia a w konsekwencji sprzyja nawykowemu utrwalaniu nieprawidłowej postawy.
Kolejnym typem wad postawy jest plecy płaskie, w których fizjologiczne krzywizny kręgosłupa są spłaszczone. W takiej sytuacji siły nacisku na krążki międzykręgowe rozkładają się mniej równomiernie, co w przyszłości może skutkować bólami pleców i problemami z funkcjonowaniem całego kręgosłupa. Podobnie niebezpieczne są plecy wklęsłe, zwane też hiperlordozą lędźwiową, gdy odcinek lędźwiowy jest nadmiernie wygięty. Przekłada się to na zwiększone obciążenie kręgosłupa i mięśni przykręgosłupowych, co może prowadzić do dolegliwości bólowych w okolicach lędźwi.
Wady związane z kończynami dolnymi obejmują koślawość i szpotawość kolan a także płaskostopie lub stopę płasko-koślawą. Te nieprawidłowości pojawiają się często w wieku przedszkolnym i szkolnym, gdy organizm dziecka intensywnie rośnie a nieprawidłowe obciążenia, zbyt mała aktywność fizyczna lub złe nawyki mogą przyczynić się do powstania trwałych zmian. Bez właściwej interwencji wady te prowadzą do niewłaściwej biomechaniki stawów, co może skutkować przyspieszonym zużyciem chrząstki a także bólem.
Sygnały ostrzegawcze i objawy niepokojące
Wiele wad postawy rozwija się stopniowo, dając początkowo dyskretne sygnały, które łatwo przeoczyć. Jednym z charakterystycznych objawów bywa asymetria w ustawieniu barków lub łopatek, zwłaszcza gdy dziecko stoi swobodnie z rękami opuszczonymi wzdłuż tułowia. Jeśli jeden bark jest wyraźnie wyżej, zaś łopatki nie przylegają do pleców w sposób symetryczny, może to być pierwsza oznaka skrzywienia kręgosłupa. Niekiedy przy skoliozie można zaobserwować niewielkie uwypuklenie łopatki po jednej stronie lub tworzenie się garbu żebrowego w odcinku piersiowym kręgosłupa. Dziecko może także skarżyć się na sporadyczne bóle pleców, zwłaszcza pod koniec dnia lub po dłuższym siedzeniu, co często tłumaczone jest ogólnym zmęczeniem. W rzeczywistości może to być sygnał, że mięśnie przykręgosłupowe są przeciążone z powodu utrzymywania nieprawidłowej postawy.
Innym ważnym objawem jest wyraźna tendencja dziecka do garbienia się w czasie siedzenia w szkole czy w domu. Jeśli w pozycji siedzącej zauważalne jest silne zaokrąglenie pleców i głowa przesunięta do przodu, warto przyjrzeć się temu bliżej. Często nawyk ten wynika z nieodpowiednio dobranego biurka, zbyt wysokiego krzesła lub po prostu braku koncentracji na utrzymywaniu prawidłowej sylwetki. Z kolei wady stóp, takie jak płaskostopie lub stopa płasko-koślawa, mogą objawiać się szybkim męczeniem się dziecka przy dłuższym chodzeniu, narzekaniem na ból stóp lub łydek a także nienaturalnym ustawieniem stopy, widocznym podczas uważnej obserwacji.
W przypadku koślawości lub szpotawości kolan warto zwrócić uwagę na sposób, w jaki dziecko ustawia nogi podczas stania i chodzenia. Jeśli obserwuje się znaczną asymetrię lub nietypowy kąt ustawienia kończyn, powinien to być sygnał do konsultacji z fizjoterapeutą lub ortopedą. Nierzadko rodzice bagatelizują takie objawy, uznając je za przejściowy etap związany z rozwojem i wzrostem, jednak im wcześniej zostaną one rozpoznane tym większa szansa na skuteczną korekcję i zapobieganie dalszym konsekwencjom.
Dziecko z wadami postawy może także przejawiać ogólne objawy obniżonej sprawności fizycznej, takie jak unikanie aktywności ruchowej, brak chęci do zabaw sportowych czy częste skargi na ból kręgosłupa i zmęczenie. Jeśli nauczyciele czy trenerzy zaobserwują, że dziecko niechętnie uczestniczy w lekcjach wychowania fizycznego, stara się unikać ćwiczeń wymagających sprawności lub siły mięśniowej, warto zastanowić się, czy nie leży za tym dyskomfort wynikający z nieprawidłowej postawy.
Rola profilaktyki i wczesnej interwencji
Profilaktyka wad postawy u dzieci powinna rozpoczynać się już w okresie przedszkolnym, kiedy maluchy kształtują podstawowe nawyki ruchowe i postawę ciała. Istotne jest aby zachęcać dziecko do codziennej aktywności fizycznej, najlepiej różnorodnej i ciekawej, która rozwija różne grupy mięśniowe. Dzięki temu wzmacnia się aparat ruchu a przy okazji poprawia się koordynacja i świadomość ciała. Wiele wad postawy wynika nie tylko ze słabych mięśni grzbietu czy brzucha ale również z długotrwałego przebywania w nieprawidłowych pozycjach, na przykład przy biurku czy przed telewizorem. Dzieci spędzają coraz więcej czasu przy komputerach i urządzeniach mobilnych, co sprzyja wadom odcinka szyjnego i piersiowego kręgosłupa. Ograniczenie czasu spędzanego w pozycji siedzącej oraz dopilnowanie, by dziecko miało ergonomicznie dostosowane meble, może znacząco zmniejszyć ryzyko nieprawidłowości.
Nie mniej ważna jest kontrola rozwoju dziecka przez lekarza pediatrę czy ortopedę. Regularne wizyty i badania przesiewowe w szkole lub w poradni rehabilitacyjnej pozwalają na wczesne wykrycie nawet niewielkich odchyleń od normy. We wczesnym etapie często wystarcza odpowiednia gimnastyka korekcyjna, fizjoterapia a także zmiana nawyków dnia codziennego, by przywrócić prawidłową postawę i zapobiec dalszemu pogłębianiu się wady. W późniejszych etapach, kiedy zmiany są większe, konieczne może być zastosowanie specjalistycznych ortez, takich jak gorsety ortopedyczne a w najbardziej zaawansowanych przypadkach – leczenie operacyjne.
Współcześnie w wielu placówkach oświatowych wprowadza się programy profilaktyki wad postawy, zachęcające dzieci do krótkich przerw na ćwiczenia rozciągające, wzmacniające i odciążające kręgosłup. Uczniowie uczą się także, jak prawidłowo siedzieć przy biurku, jak układać stopy podczas stania oraz jak nosić plecak, by nie obciążać nadmiernie jednej strony ciała. Największe znaczenie ma jednak konsekwencja i regularność: jednorazowa prelekcja czy okazjonalne ćwiczenia mogą być niewystarczające, jeśli codzienne nawyki nie będą kształtowane w sposób systematyczny. Zadaniem rodziców i nauczycieli jest wspieranie dzieci w utrzymywaniu prawidłowej sylwetki na co dzień, motywowanie do ruchu i uświadamianie o znaczeniu zdrowego trybu życia.
Warto też pamiętać, że nie każda aktywność fizyczna sprzyja poprawie postawy. Sporty silnie asymetryczne takie jak tenis lub inne dyscypliny opierające się na wiodącej kończynie mogą, bez odpowiedniej kompensacji, sprzyjać powstawaniu nierównowagi mięśniowej. Z drugiej strony dyscypliny ogólnorozwojowe, pływanie czy ćwiczenia korekcyjne zapobiegają utrwalaniu wad i umożliwiają harmonijny rozwój mięśni posturalnych.
Kiedy zauważymy niepokojące sygnały, takie jak wyraźne garbienie się, asymetrie w sylwetce lub skargi na ból pleców ważne jest aby nie zwlekać z wizytą u specjalisty. Odpowiednio wcześnie przeprowadzona diagnostyka, badanie ortopedyczne lub konsultacja fizjoterapeutyczna pozwalają na szybką reakcję i wdrożenie ćwiczeń korygujących. Dzięki temu można zatrzymać lub nawet cofnąć niekorzystne zmiany, zanim przerodzą się w poważny problem na dalszym etapie życia dziecka.
