Torbiele na jajnikach – czym są, dlaczego powstają, jakie dają objawy i jak się je leczy?

Torbiele na jajnikach to jedne z najczęściej diagnozowanych schorzeń ginekologicznych u kobiet. Chociaż termin „torbiel” może wywołać niepokój to wiele z tych struktur jest łagodnych i nie stanowi poważnego zagrożenia dla kobiecego zdrowia. Najczęściej są to zmiany funkcjonalne związane z cyklem miesiączkowym i nie wymagające interwencji medycznej. Mogą jednak także być wynikiem stanów patologicznych takich jak endometrioza, zaburzenia hormonalne lub nowotwory. W rzeczywistości torbiele często pojawiają się i znikają naturalnie w cyklu życia reprodukcyjnego kobiety nie powodując żadnych objawów. Jednak w niektórych przypadkach mogą one prowadzić do komplikacji, które wymagają interwencji medycznej. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej temu czym dokładnie są torbiele na jajnikach, jakie są ich główne przyczyny oraz jakie objawy mogą wywoływać. Ponadto omówimy dostępne metody diagnostyki i leczenia tych zmian. Zrozumienie tych aspektów jest kluczowe dla każdej kobiety nie tylko dla tych, które doświadczają tego typu problemów zdrowotnych ale również dla tych, które pragną lepiej dbać o swoje intymne zdrowie.

Czym dokładnie jest torbiel jajnika?

Torbiel jajnika to zamknięta, workowata struktura wypełniona płynem, która rozwija się na zewnątrz jajnika lub w jego wnętrzu. Torbiele na jajnikach mogą być różnych rozmiarów – od bardzo małych, ledwie zauważalnych po duże  mogące osiągnąć kilkanaście centymetrów średnicy. Istnieje wiele różnych typów torbieli jajnika a każdy z nich ma różne przyczyny, objawy i potencjalne skutki dla zdrowia kobiety. W większości przypadków torbiele jajnika to zmiany łagodne, czyli nienowotworowe, które często nie wywołują żadnych objawów.  Chociaż torbiele mogą pojawić się niezależnie od wieku kobiety to najczęściej dolegliwość ta dotyka panie w wieku rozrodczym, czyli miesiączkujące.

Jakie są rodzaje torbieli jajnika?

Wśród torbieli jajnika wyróżnić można dwa podstawowe typy: torbiele funkcjonalne oraz torbiele patologiczne. Torbiele funkcjonalne są bezpośrednio związane z cyklem menstruacyjnym i naturalną funkcją jajników. Są to zmiany bardzo powszechne i zazwyczaj nie wynikają z żadnej choroby. Torbiele funkcjonalne często znikają same bez interwencji medycznej, zwykle w ciągu 2-3 cykli miesiączkowych. Drugi typ to torbiele patologiczne, które nie są bezpośrednio związane z funkcjonowaniem cyklu miesięcznego i mogą wymagać interwencji medycznej. Te torbiele mogą być wynikiem różnych stanów patologicznych takich jak endometrioza, zaburzenia hormonalne, czy też mogą być natury nowotworowej. Torbiele te różnią się budową i mogą zawierać różne substancje jak płyn, śluz, a nawet tkankę tłuszczową lub włosy.

W ramach torbieli funkcjonalnych najczęściej spotykane są:

• torbiel pęcherzykowa: jest to najczęstszy rodzaj torbieli, która powstaje gdy pęcherzyk zawierający jajeczko nie pęknie i nie uwolni jajeczka podczas owulacji. Zamiast tego pęcherzyk nadal rośnie, wypełniając się płynem.
• torbiel ciałka żółtego: po uwolnieniu jajeczka podczas owulacji pęknięty pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte, które normalnie produkuje hormony. Czasem zamiast regresować ciałko żółte wypełnia się płynem lub krwią, tworząc w ten sposób torbiel.

W ramach torbieli patologicznych wymienia się:

• torbiele dermoidalne (skórzaste): to łagodne formacje nowotworowe jajnika, klasyfikowane jako potworniaki dojrzałe (teratoma). Te niezwykłe cysty rozwijają się z pluripotentnych komórek zarodkowych znajdujących się w jajnikach. Charakteryzują się one zdolnością do wytwarzania różnorodnych typów tkanek, co tłumaczy obecność włosów, gruczołów łojowych a czasami nawet zębów i paznokci w ich strukturze. Torbiele dermoidalne są najczęściej diagnozowane przypadkowo, zwłaszcza u młodszych kobiet. Mimo iż rozwijają się one stosunkowo wolno to mogą one osiągać znaczne rozmiary co potencjalnie może prowadzić do komplikacji takich jak ból lub nacisk na sąsiednie organy. Z tego względu, choć zazwyczaj są one łagodne ważne jest regularne monitorowanie ich rozwoju aby zapobiec możliwym problemom zdrowotnym
• torbiele endometrialne: są efektem endometriozy czyli schorzenia, w którym komórki podobne do tych, które wyściełają wnętrze macicy zaczynają rosnąć poza jej granicami w tym na jajnikach, jajowodach a także w obrębie jamy otrzewnej. Torbiele te są wypełnione gęstym, ciemnobrązowym płynem, który składa się z krwi i złuszczonych komórek endometrialnych. Krew ta ulega zdezorganizowaniu w trakcie cyklu miesiączkowego, co prowadzi do jej ciemnego zabarwienia, przypominającego czekoladę – stąd nazwa „torbiele czekoladowe”. Torbiele endometrialne mogą prowadzić do różnorodnych objawów takich jak ból miednicy, który może nasilać się podczas menstruacji, bolesne stosunki seksualne, ból podczas oddawania moczu lub stolca (zwłaszcza podczas menstruacji), nieregularne lub bardzo obfite krwawienia miesięczne, problemy z płodnością.
• torbiele wykrywane w przebiegu PCOS (zespołu policystycznych jajników) – w kontekście PCOS torbiele nie są torbielami w klasycznym rozumieniu, czyli zamkniętymi workami wypełnionymi płynem. Są to raczej liczne małe pęcherzyki, które zawierają nierozwinięte jajeczka. Te pęcherzyki, zwykle o średnicy 2-9 mm, powstają z powodu braku owulacji co jest jednym z kluczowych problemów w PCOS. Zamiast dojrzewać i uwalniać jajeczko, pęcherzyki pozostają w jajnikach co może prowadzić do ich powiększenia i wywoływać różnorodne objawy. Torbiele te mogą przyczyniać się do szeregu objawów, z których najbardziej znaczące to: nieregularne miesiączki lub całkowity brak miesiączki (brak owulacji uniemożliwia regularne cykle miesiączkowe), problemy z płodnością (trudności z zajściem w ciążę są często wynikiem braku owulacji), zwiększenie masy ciała (PCOS może prowadzić do przyrostu masy ciała, szczególnie w okolicy brzucha), objawy hiperandrogenizmu (nadmierna produkcja męskich hormonów – androgenów może prowadzić do takich objawów jak trądzik, nadmierne owłosienie ciała i twarzy oraz łysienie typu męskiego).
• torbielakogruczolak – znany także jako cystadenoma, to rodzaj łagodnego nowotworu, który może rozwijać się w różnych organach, najczęściej jednak występuje w jajnikach. Torbielakogruczolaki należą do grupy najczęstszych nowotworów łagodnych jajnika i są charakterystyczne ze względu na swoją strukturę zawierającą zarówno komponenty torbielowate (cysty), jak i gruczolowe. Torbielakogruczolaki jajnika dzielą się na dwa główne typy w zależności od charakteru wypełnienia i lokalizacji zmiany:
• torbielakogruczolak surowiczy (serous cystadenoma): najczęstszy typ torbielakogruczolaka, który wypełniony jest cienką, surowiczą (wodnistą) substancją. Torbiele surowicze zazwyczaj mają gładkie wewnętrzne ściany i są zwykle wielokomorowe.
• torbielakogruczolak śluzowy (mucinous cystadenoma): zawiera gęsty, lepki śluz. Torbiele śluzowe mogą osiągać bardzo duże rozmiary i często są wielokomorowe. Rzadziej niż surowicze, ale mogą zawierać bardziej złożone struktury, co czasami utrudnia ich diagnostykę.

Wiele torbielakogruczolaków rozwija się bez wywoływania wyraźnych objawów i często są one wykrywane przypadkowo podczas rutynowych badań ginekologicznych. W przypadku większych formacji mogą pojawić się jednak symptomy, takie jak: ból lub dyskomfort w dolnej części brzucha, wzdęcia i uczucie ciężkości, zmiany w regularności i charakterze miesiączkowania, problemy z oddawaniem moczu lub wypróżnianiem, jeśli torbiel wywiera nacisk na sąsiednie organy.

• cysty nowotworowe – cysty nowotworowe mogą rozwijać się jako część szerszego spektrum raka jajnika, obejmującego nowotwory pochodzące z komórek nabłonkowych, germinalnych (komórki rozrodcze) oraz gonadalnych (komórki wydzielające hormony). Mogą one również powstać w wyniku przerzutów z innych nowotworów, zwłaszcza tych lokalizujących się w układzie pokarmowym. Chociaż złośliwe zmiany nowotworowe na jajnikach często manifestują się jako lite masy komórkowe, istnieją przypadki, gdzie prezentują się one w formie cyst wypełnionych płynem. Tego rodzaju cysty są mniej powszechne, ale mogą stanowić ważny element diagnostyczny w ocenie i leczeniu raka jajnika.

Rozróżnienie między torbielami funkcjonalnymi a patologicznymi jest kluczowe dla odpowiedniego diagnozowania i wyboru strategii leczenia. Torbiele funkcjonalne zazwyczaj nie wymagają interwencji i monitorowane są przez lekarzy podczas gdy torbiele patologiczne mogą wymagać bardziej zdecydowanych działań w zależności od przyczyny i symptomów.

Jakie objawy dają torbiele na jajnikach?

Chociaż wiele torbieli jest niegroźnych i nie powoduje żadnych objawów to niektóre z nich mogą prowadzić do różnorodnych dolegliwości i komplikacji. Oto niektóre z najczęstszych objawów, które mogą towarzyszyć torbielom na jajnikach:

• ból w miednicy – najczęstszym objawem torbieli na jajnikach jest ból lub dyskomfort w dolnej części brzucha, który może być ostry lub tępy, stały lub przerywany. Ból może nasilać się podczas stosunku seksualnego, podczas ruchu lub w okresach menstruacyjnych.
• wzdęcia i uczucie ciężkości – kobiety z torbielami na jajnikach mogą doświadczać uczucia pełności lub ciężkości w brzuchu. Wzdęcia mogą być również częstym objawem, podobnie jak w przypadku innych problemów związanych z układem trawiennym.
• zmiany w cyklach miesiączkowych – torbiele, szczególnie te większe lub te, które wpływają na hormonalną równowagę organizmu mogą powodować nieregularności w cyklu miesiączkowym. Może to obejmować opóźnione lub nieregularne cykle a także bardziej obfite lub bolesne miesiączki niż zwykle.
• trudności z zajściem w ciążę – w niektórych przypadkach obecność torbieli na jajnikach może wpłynąć na płodność. Dla przykładu kobiety z zespołem policystycznych jajników (PCOS), gdzie liczne małe torbiele tworzą się na jajnikach mogą mieć trudności z zajściem w ciążę.
• nagły, ostry ból – w przypadku pęknięcia torbieli, kobieta może doświadczyć nagłego, ostrego bólu w miednicy. Jest to stan, który może wymagać natychmiastowej pomocy medycznej. Pęknięciu torbieli może również towarzyszyć krwawienie.
• uczucie ucisku – jeśli torbiel osiągnie znaczną wielkość to może zacząć wywierać ucisk na pęcherz lub jelit co skutkuje częstym parciem na pęcherz lub trudnościami z wypróżnianiem.

Jak się diagnozuje torbiele na jajnikach?

Diagnostyka torbieli na jajnikach zwykle obejmuje badanie ginekologiczne, ultrasonografię przezpochwową a w niektórych przypadkach dodatkowe badania takie jak rezonans magnetyczny (MRI) czy tomografia komputerowa (CT). W niektórych sytuacjach może być konieczne przeprowadzenie laparoskopii diagnostycznej. W celu podejrzenia zmiany nowotworowej lekarz zleca dodatkowe badania z krwi takie jak test ROMA oraz Ca-125.

Leczenie torbieli na jajnikach

Leczenie torbieli na jajnikach zależy od wielu czynników w tym od rodzaju torbieli, jej rozmiarów, objawów oraz ogólnego stanu zdrowia pacjentki. Podejście terapeutyczne może się różnić w zależności od tego, czy torbiel jest funkcjonalna czy patologiczna a także czy pacjentka planuje ciążę. Poniżej przedstawiamy główne strategie leczenia torbieli na jajnikach:

• postępowanie wyczekujące – wiele torbieli, szczególnie funkcjonalnych, które są związane z cyklem miesiączkowym może zaniknąć samoistnie bez interwencji medycznej. W przypadku niewielkich torbieli bezobjawowych lekarze często wybierają postępowanie wyczekujące, które polega na monitorowaniu stanu torbieli przez kilka cykli. Do obserwacji zmian w rozmiarze i wyglądzie torbieli wykorzystywane są regularne badania ultrasonograficzne.
• leczenie farmakologiczne – w niektórych przypadkach zwłaszcza gdy torbiele powodują dyskomfort lub inne objawy lekarz może zalecić leczenie hormonalne. Hormonalne środki antykoncepcyjne mogą być stosowane w celu regulacji cyklu miesiączkowego co może zapobiegać powstawaniu nowych torbieli funkcjonalnych i zmniejszać objawy związane z tymi istniejącymi.
• leczenie chirurgiczne – chirurgiczne usunięcie torbieli może być konieczne, jeśli: torbiel jest duża lub szybko rośnie, wywołuje silny ból lub inne objawy, istnieje podejrzenie złośliwości torbieli, torbiel nie ustępuje samoistnie lub powiększa się pomimo leczenia farmakologicznego. W operacyjnym leczeniu torbieli jajnika wymienia się dwa główne typy operacji: laparoskopia (inimalnie inwazyjna procedura, w której torbiel jest usuwana przez małe nacięcia w brzuchu przy użyciu kamery i specjalistycznych narzędzi. Laparoskopia jest często stosowana do usunięcia torbieli, przy jednoczesnym minimalnym ryzyku uszkodzenia jajników i pozostawienia blizn), laparotomia: większa operacja otwarta, którą stosuje się w przypadku większych torbieli lub gdy istnieje podejrzenie raka.

Zarządzanie torbielami na jajnikach wymaga indywidualnego podejścia i często interdyscyplinarnej współpracy między ginekologiem, endokrynologie a czasami onkologiem. Torbiele na jajnikach są zjawiskiem stosunkowo częstym i w większości przypadków nie stanowią poważnego zagrożenia dla zdrowia. Niemniej jednak, odpowiednia diagnostyka i monitorowanie są kluczowe aby upewnić się, że nie są one objawem poważniejszego problemu zdrowotnego. Ważne jest aby kobiety regularnie uczestniczyły w badaniach kontrolnych i zgłaszały lekarzowi wszelkie niepokojące objawy, które mogą wskazywać na obecność torbieli.