Stenoza kanału kręgowego – czym jest, dlaczego powstaje, jak się ją leczy i jak jej zapobiegać?

Stenoza kanału kręgowego to schorzenie, które dotyka coraz większą liczbę osób i to w coraz młodszym wieku. Polega na zwężeniu kanału kręgowego, prowadząc do ucisku na rdzeń kręgowy, ogon koński oraz korzenie nerwowe, wywołując ból, drętwienie i osłabienie kończyn. Przyczyny tej choroby mogą być różnorodne, od zwyrodnień postępujących wraz z wiekiem po urazy i wady wrodzone, a jej objawy często znacząco obniżają jakość życia pacjentów. W niniejszym artykule dr Andrzej Smętkowski – ortopeda z krakowskiego Szpitala na Klinach, specjalizujący się w endoskopowych operacjach kręgosłupa, przedstawi bliżej przyczyny, objawy oraz najnowsze metody diagnostyki i leczenia stenozy kanału kręgowego, a także omówi jakie kroki można podjąć w celu zapobiegania jej rozwojowi.

Jak zbudowany jest kręgosłup i jakie pełni funkcje?

Kręgosłup człowieka składa się z 33 lub 34 kręgów w zależności od z ilości posiadanych kręgów guzicznych. Dzieli się na pięć odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i guziczny.  Kręgi krzyżowe są ze sobą zrośnięte, tworząc kość krzyżową, podobnie kręgi guziczne – tworząc kość guziczną. Każdy kręg składa się z dwóch głównych części: trzonu i łuku kręgu, z którego wyrastają wyrostki służące jako przyczepy mięśni i więzadeł, a także zapewniające ruchome połączenie z sąsiednimi kręgami. Pomiędzy trzonem a łukiem kręgu znajduje się otwór kręgowy, natomiast otwory kręgowe kolejnych kręgów tworzą kanał kręgowy, w którym biegnie rdzeń kręgowy. Rdzeń kręgowy jest kluczowym elementem układu nerwowego od którego odchodzą korzenie nerwowe wychodzące przez otwory międzykręgowe.

Krążki międzykręgowe umieszczone pomiędzy kręgami pełnią rolę amortyzatorów, pochłaniając część energii działającej na kręgosłup, co zmniejsza obciążenie kręgów. Stawy i krążki międzykręgowe umożliwiają ruchomość kręgosłupa, pozwalając na zginanie, prostowanie i skręcanie tułowia oraz szyi.

Kręgosłup jako element szkieletu osiowego pełni funkcję podporową, umożliwiając utrzymanie dwunożnej postawy ciała oraz funkcję ochronną, zabezpieczającą jedną z najważniejszych struktur w naszym organizmie – rdzeń kręgowy, a także ogon koński i odchodzące od nich korzenie nerwowe. Dzięki swojej skomplikowanej budowie, kręgosłup jest kluczowy dla zachowania postawy ciała, ruchomości oraz ochrony centralnego układu nerwowego.

Czym jest stenoza kanału kręgowego i jak dochodzi do jej powstania?

Stenoza kanału kręgowego to schorzenie, w którym dochodzi do zwężenia przestrzeni w kanale kręgowym, co prowadzi do ucisku na rdzeń kręgowy, ogon koński i korzenie nerwowe.

Stenoza najczęściej rozwija się w następstwie zwyrodnienia kręgosłupa, które postępuje wraz z wiekiem. Z biegiem lat krążki międzykręgowe tracą uwodnienie oraz elastyczność, co prowadzi do ich spłaszczenia oraz degeneracji. W rezultacie przestrzeń między kręgami maleje, zmniejszając wysokość otworów międzykręgowych przez które korzenie nerwowe wychodzą z kanału kręgowego. Krążki międzykręgowe stopniowo tracą swoje właściwości amortyzacyjne, co zwiększa obciążenie stawów międzykręgowych.

W odpowiedzi na zwiększone obciążenie stawów międzykręgowych, dochodzi do przerostu kości i formowania się osteofitów, czyli wyrośli kostnych. Jest to adaptacyjna reakcja organizmu mająca na celu wzmocnienie połączeń stawowych. Jednak nadmiar kości dodatkowo zwęża kanał kręgowy i otwory międzykręgowe, zwiększając ucisk na struktury nerwowe.

Równocześnie więzadła kręgosłupa mogą ulegać przerostowi w odpowiedzi na zwiększone obciążenie, co jeszcze bardziej ogranicza przestrzeń kanału kręgowego.

Wszystkie te zmiany prowadzą do ucisku na struktury nerwowe, czyli rdzeń kręgowy, ogon koński i korzenie nerwowe, co powoduje objawy stenozy kanału kręgowego.

Gdzie powstaje stenoza kanału kręgowego?

Stenoza kanału kręgowego najczęściej występuje w odcinkach lędźwiowym oraz szyjnym, co wynika ze specyfiki tych odcinków kręgosłupa, czyli większej ruchomości i większych obciążeń w porównaniu z relatywnie sztywniejszym, mniej ruchomym odcinkiem piersiowym.

Jakie objawy daje stenoza kanału kręgowego?

Stenoza kanału kręgowego powoduje szereg objawów wynikających z ucisku na rdzeń kręgowy, ogon koński oraz korzenie nerwowe. Objawy te mogą różnić się w zależności od lokalizacji zwężenia w kręgosłupie

Odcinek lędźwiowy

• ból pleców: często jest zlokalizowany w dolnej części pleców i może promieniować do pośladków oraz nóg;
• ból kończyn dolnych: ból, który promieniuje od dolnej części pleców do nóg często opisuje się jako rwę kulszową;
• chromanie przestankowe neurogenne: ból i dyskomfort w nogach, który nasila się podczas chodzenia i ustępuje po krótkim odpoczynku, w pozycji siedzącej lub zgiętej do przodu;
• drętwienie i mrowienie: mogą występować w kończynach dolnych, często nasilają się podczas chodzenia lub stania;
• osłabienie mięśni: może prowadzić do trudności w chodzeniu, utrzymaniu równowagi i wykonywaniu codziennych czynności;
• zaburzenia czucia: pacjenci mogą odczuwać zmniejszoną wrażliwość na ból, temperaturę lub dotyk w dolnych kończynach.

Odcinek szyjny

• ból szyi: może promieniować do ramion, rąk i dłoni;
• drętwienie i mrowienie: występuje w ramionach, rękach i palcach;
• osłabienie mięśni: może dotyczyć ramion i rąk prowadząc do trudności w wykonywaniu precyzyjnych ruchów;
• problemy z równowagą: mogą występować zaburzenia równowagi oraz problemy z koordynacją ruchową;
• bóle głowy: często zlokalizowane w tylnej części głowy.

Odcinek piersiowy

• ból pleców: zlokalizowany w środkowej części pleców, może promieniować do klatki piersiowej;
• drętwienie i mrowienie: może występować w tułowiu oraz kończynach górnych i dolnych;
• osłabienie mięśni: może prowadzić do trudności w chodzeniu i utrzymaniu równowagi;
• zaburzenia czucia: mogą obejmować tułów oraz kończyny, z zaburzeniami czucia na ból, temperaturę i dotyk;

Objawy stenozy kanału kręgowego mogą się nasilać podczas aktywności fizycznej takiej jak chodzenie, bieganie, kaszel czy kichanie co wynika ze zwiększonego ciśnienia w kanale kręgowym. U niektórych pacjentów objawy mogą być łagodne i sporadyczne, podczas gdy u innych mogą być przewlekłe, znacząco wpływając na jakość życia.

Jaką diagnostykę należy wykonać w przypadku stenozy?

Stenozę można rozpoznać już na etapie badania pacjenta, podczas zbierania wywiadu.

Musimy jednak wykonać badania obrazowe, aby określić lokalizację stenozy, to na ilu poziomach  występuje oraz której części kanału kręgowego dotyczy.

Podstawowym badaniem obrazowym jest rezonans magnetyczny, który precyzyjnie obrazuje struktury nerwowe kanału kręgowego oraz wszystkie elementy patologii składających się na stenozę, czyli pogrubiałe więzadło żółte, przerośnięte wyrostki stawowe, przepuklinę dysku itd.

W przypadku niemożności wykonania badania rezonansu np. z powodu obecności w ciele metalowych implantów (nie dotyczy tytanowych)  wykonuje się tomografię komputerową. To badanie doskonale obrazuje tkankę kostną, ale nie jest dokładne w ocenie tkanek miękkich czyli nerwów, więzadeł, dysków.

Konieczne jest również RTG kręgosłupa posturograficzne, czyli obejmujące cały kręgosłup wraz z miednicą,  aby ocenić czy stenozie towarzyszy deformacja kręgosłupa pod postacią skoliozy lub zaburzony balans kręgosłupa.

Jak leczy się stenozę kanału kręgowego?

Leczenie stenozy kanału kręgowego może obejmować zarówno metody zachowawcze, jak i interwencje chirurgiczne w zależności od nasilenia objawów oraz stopnia ucisku na struktury nerwowe.

Leczenie zachowawcze

• Farmakoterapia:

1. • leki przeciwbólowe i przeciwzapalne: stosowanie leków przeciwbólowych takich jak paracetamol czy niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ);
   • leki rozluźniające mięśnie: mogą pomóc w łagodzeniu napięcia mięśniowego związanego z bólem pleców.

• Fizjoterapia:
  • ćwiczenia wzmacniające: programy ćwiczeń mające na celu wzmocnienie mięśni pleców, brzucha, miednicy, co może poprawić stabilność kręgosłupa;
  • stretching: ćwiczenia rozciągające, które mogą poprawić elastyczność i zmniejszyć napięcie mięśniowe;
  • terapia manualna: masaże, mobilizacje stawów oraz techniki manipulacyjne wykonywane przez wykwalifikowanego fizjoterapeutę.
• Iniekcje steroidowe – zastrzyki z kortykosteroidów: podawane w okolicy ucisku nerwów lub bezpośrednio do kanału kręgowego, w celu zmniejszenia stanu zapalnego i bólu.
• Zmiany stylu życia:
  • redukcja masy ciała: zmniejszenie masy ciała zmniejsza obciążenie kręgosłupa i może złagodzić objawy.
  • unikanie czynników wywołujących ból: modyfikacja aktywności fizycznej i unikanie długotrwałego stania czy chodzenia może pomóc kontrolować objawy.

Leczenie chirurgiczne

Jeżeli metody zachowawcze nie przynoszą ulgi, a objawy są nasilone, konieczna jest interwencja chirurgiczna. Istnieje kilka rodzajów operacji stosowanych w leczeniu stenozy kanału kręgowego:

• laminektomia: usunięcie części kręgu (łuku kręgowego) w celu zwiększenia przestrzeni w kanale kręgowym i zmniejszenia ucisku na rdzeń kręgowy i nerwy.
• laminotomia: częściowe usunięcie łuku kręgowego, które jest mniej inwazyjne niż laminektomia, ale również ma na celu zmniejszenie ucisku na nerwy.
• discektomia: usunięcie części krążka międzykręgowego, który powoduje ucisk na nerwy.
• foraminotomia: pozszerzenie otworów międzykręgowych, przez które przechodzą korzenie nerwowe, w celu zmniejszenia ucisku.
• fuzja kręgów: stabilizacja kręgosłupa poprzez połączenie dwóch lub więcej kręgów za pomocą implantów, co może być konieczne w przypadku niestabilności kręgosłupa spowodowanej zwyrodnieniem.
• operacje minimalnie inwazyjne: coraz powszechniej stosowane techniki takie jak mikroskopowa dekompresja czy najmniej inwazyjna operacja endoskopowego odbarczenia stenozy, charakteryzują się minimalną interwencją oraz zmniejszają ryzyko powikłań i przyspieszają rekonwalescencję.

Jak zapobiegać stenozie kanału kręgowego?

Stenoza kanału kręgowego prowadzi do znacznego pogorszenia jakości życia. Chociaż nie wszystkim przypadkom stenozy można zapobiec, to istnieje szereg działań profilaktycznych, które mogą zmniejszyć ryzyko jej rozwoju lub opóźnić jej wystąpienie.

Regularna aktywność fizyczna

Regularne ćwiczenia są niezbędne dla zdrowia kręgosłupa. Ćwiczenia wzmacniające mięśnie pleców, brzucha i nóg pomagają utrzymać stabilność i wsparcie dla kręgosłupa.

• ćwiczenia aerobowe: takie jak chodzenie, pływanie i jazda na rowerze mogą poprawić krążenie krwi i zwiększyć elastyczność.
• ćwiczenia wzmacniające: mogą poprawić stabilność kręgosłupa.
• stretching: regularne rozciąganie mięśni pleców i nóg może zwiększyć elastyczność i zmniejszyć napięcie mięśniowe.

Prawidłowa postawa ciała

Utrzymanie prawidłowej postawy ciała podczas siedzenia, stania i podnoszenia ciężarów jest kluczowe dla zdrowia kręgosłupa.

• ergonomiczne miejsce pracy: dostosowanie krzesła, biurka i monitora do odpowiedniej wysokości może zmniejszyć obciążenie kręgosłupa.
• techniki podnoszenia: używanie nóg do podnoszenia ciężkich przedmiotów zamiast zginania się w pasie może zapobiec urazom kręgosłupa.

Utrzymanie prawidłowej masy ciała

Nadwaga i otyłość zwiększają obciążenie kręgosłupa, co może przyspieszyć degeneracyjne zmiany krążków międzykręgowych i stawów.

Unikanie długotrwałego siedzenia i stania

Długotrwałe siedzenie lub stanie zwiększa obciążenie kręgosłupa.