Rak jajnika – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Rak jajnika jest jednym z najbardziej zdradliwych typów nowotworów ponieważ często rozwija się bez widocznych objawów aż do zaawansowanego stadium. Choć nie jest to najczęściej występujący rak u kobiet to jego śmiertelność jest wysoka, głównie ze względu na późne rozpoznanie. Dzieje się tak ponieważ objawy tego nowotworu są subtelne i często mylone z innymi, mniej groźnymi dolegliwościami co prowadzi do ich ignorowania aż do momentu gdy choroba osiąga zaawansowany etap. Ze względu na swoje podstępne i mało charakterystyczne objawy  rak jajnika jest często nazywany przez specjalistów „cichym zabójcą”. Zgodnie z danymi Krajowego Rejestru Nowotworów, w Polsce w 2020 r. odnotowano ponad 3000 nowych zachorowań na raka jajnika a  z jego powodu zmarło ok. 2 700 Polek. Dlatego warto pamiętać, że raka jajnika można wykryć dzięki regularnym badaniom u ginekologa a jego wczesne zdiagnozowanie  może znacząco zwiększyć szanse na skuteczne leczenie.  Jakie są objawy raka jajnika? Jakie czynniki zwiększają ryzyko zachorowania? Jakie są przyczyny jego powstawania? O tym dowiecie się z poniższego artykułu.

Czym jest rak jajnika?

Rak jajnika to złośliwy nowotwór, który rozwija się w jajnikach czyli parzystych narządach rozrodczych u kobiet, produkujących komórki jajowe oraz hormony takie jak estrogen i progesteron. Choroba ta jest jednym z bardziej podstępnych typów raka ponieważ w początkowych stadiach rzadko daje wyraźne objawy, co często prowadzi do późnej diagnozy i rozpoczęcia leczenia. Rak jajnika najczęściej diagnozowany jest u kobiet w wieku po menopauzie, chociaż może wystąpić w każdym wieku. Statystycznie najwięcej przypadków wykrywa się u kobiet między 50. a 70. rokiem życia. Wczesne przypadki, występujące przed menopauzą  nie są częste ale też nie są też rzadkością.

Rak jajnika może być podzielony na dwa główne typy, które różnią się pod względem molekularnym, charakterem wzrostu i rokowaniem.

• typ I – jest to rzadsza forma raka jajnika, która zazwyczaj rozwija się z łagodnych lub granicznie złośliwych nowotworów jajnika. Ten typ raka często tworzy dobrze zdefiniowane guzy w jajnikach, które rozprzestrzeniają się do jamy otrzewnej dopiero na późniejszym etapie rozwoju. Histologicznie najczęściej klasyfikowany jest jako rak endometrialny lub śluzowy i generalnie ma nieco lepsze rokowanie niż typ II. Zazwyczaj wykrywany jest we wczesnym lub średnio zaawansowanym stadium, co oznacza I lub II stopień zaawansowania.
• typ II – to bardziej powszechny i agresywny typ raka jajnika, który od początku rozwija się jako złośliwy. Charakteryzuje się brakiem wyraźnie zdefiniowanego guza w jajniku a choroba szybko rozprzestrzenia się po jamie otrzewnej. Histologicznie jest to zazwyczaj źle zróżnicowany rak surowiczy, który ma złe rokowanie. Często jest diagnozowany w bardziej zaawansowanych stadiach, tj. III lub IV stopień zaawansowania.

Oba typy raka jajnika wymagają różnych strategii leczenia i monitorowania z uwagi na ich odmienną naturę i dynamikę rozwoju. Rak jajnika jest traktowany bardzo poważnie ze względu na jego skłonność do szybkiego rozprzestrzeniania się i trudności w wczesnym wykryciu. Dlatego regularne badania ginekologiczne i świadomość objawów są kluczowe dla wczesnego rozpoznania i leczenia tej choroby.

Rak jajnika – przyczyny powstawania?

Przyczyny powstawania raka jajnika nie są do końca znane ale badania zidentyfikowały kilka czynników ryzyka, które mogą przyczyniać się do rozwoju tego nowotworu. Oto niektóre z najważniejszych:

• czynniki genetyczne: istotnym czynnikiem ryzyka w rozwoju raka jajnika jest obciążenie genetyczne. Mutacje genów BRCA1 i BRCA2, które są lepiej znane z zwiększania ryzyka raka piersi również znacząco podnoszą ryzyko raka jajnika. Inne związane z ryzykiem mutacje obejmują geny związane z zespołem Lyncha.
• historia rodzinnego występowania nowotworów: kobiety, które mają bliskich krewnych (matka, siostra, córka) cierpiących na raka jajnika, piersi lub jelita grubego, mają zwiększone ryzyko zachorowania na raka jajnika.
• wiek: Większość przypadków raka jajnika diagnozowana jest u kobiet po menopauzie, z największym ryzykiem wystąpienia choroby między 50. a 70. rokiem życia.
• czynniki reprodukcyjne i hormonalne: kobiety, które nigdy nie były w ciąży, mają zwiększone ryzyko zachorowania na raka jajnika. Długotrwałe stosowanie terapii hormonalnej po menopauzie, zwłaszcza bez równoczesnego stosowania progesteronu, może także zwiększać ryzyko. Dodatkowo ryzyko rozwoju raka jajnika jest większe u kobiet u których wcześnie wystąpiła pierwsza miesiączka (12 lat lub wcześniej) lub późno wystąpiła menopauza (52 lata lub później).
• endometrioza: kobiety z endometriozą, stanem, w którym komórki podobne do tych wyściełających macicę rosną poza nią, mogą być bardziej narażone na rozwój niektórych typów raka jajnika.
• otyłość: badania sugerują, że wyższy wskaźnik masy ciała (BMI) jest związany z większym ryzykiem niektórych typów raka jajnika.
• styl życia: niektóre badania wskazują, że dieta bogata w tłuszcze zwierzęce może zwiększać ryzyko raka jajnika, choć dane nie są jednoznaczne.

Chociaż istnieje wiele czynników ryzyka, brak jednoznacznych sposobów zapobiegania rakowi jajnika. Regularne badania ginekologiczne i świadomość własnego ciała są kluczowe dla wczesnego rozpoznania i leczenia tego poważnego schorzenia.

Jakie objawy daje rak jajnika?

Rak jajnika jest często nazywany „cichym zabójcą” z powodu swojej subtelności objawów, które w początkowych stadiach są łatwo mylone z mniej poważnymi dolegliwościami. Objawy raka jajnika są często niejednoznaczne i mogą być przypisywane do różnych, bardziej powszechnych problemów zdrowotnych co znacząco opóźnia diagnozę. Oto niektóre z najczęściej występujących objawów:

• ból brzucha lub miednicy: stały lub nawracający ból w okolicy miednicy może być jednym z wczesnych objawów ale często jest ignorowany jako dolegliwość menstruacyjna lub problem ze strony układu pokarmowego.
• wzdęcia: trwałe wzdęcia, które nie mijają i są różne od zwykłych wahań związanych z dietą.
• szybkie uczucie sytości podczas jedzenia: uczucie pełności po spożyciu niewielkiej ilości jedzenia może być znakiem obecności nowotworu.
• częste oddawanie moczu: nagłe i częste potrzeby korzystania z toalety bez wyraźnej przyczyny mogą być sygnałem ostrzegawczym.
• zmiany w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego: takie jak zaparcia lub biegunka, które nie mają innych wyjaśnień powinny skłonić kobietę do odwiedzenia ginekologa.
• ból podczas stosunków seksualnych: dyspareunia, czyli ból podczas stosunku może być również objawem raka jajnika.
• zmiany w cyklu menstruacyjnym: nieregularne lub ciężkie cykle mogą być powiązane z problemami jajników.
• utrata wagi: nieoczekiwana i niewyjaśniona utrata wagi może również sygnalizować problem raka jajnika.
• zmęczenie: nadmierne zmęczenie, które nie jest związane z nadmiernym wysiłkiem i nie ustępuje po odpoczynku również może wskazywać na poważniejszy problem zdrowotny.

Jak diagnozuje się raka jajnika?

Głównym badaniem diagnostycznym w kierunku raka jajnika jest badanie ginekologiczne, które obejmuje wykonanie ultrasonografii transwaginalnej. Podczas badania lekarz używa specjalistycznej sondy USG, którą wprowadza przez pochwę aby dokładniej ocenić struktury znajdujące się głębiej w miednicy. Ta technika pozwala na szczegółową ocenę jajników i potencjalnych zmian nowotworowych. Podczas badania na fotelu ginekologicznym możliwe jest również przeprowadzenie badania przez odbyt, co daje dodatkowy obraz anatomiczny. W przypadku stwierdzenia niepokojących zmian takich jak guzy w jajnikach czy obecność wolnego płynu w jamie brzusznej lekarz może zalecić wykonanie dalszych badań. W diagnostyce raka jajnika rutynowo oznacza się poziomy markerów nowotworowych takich jak CA-125, HE-4 i CEA, które mogą pomóc w ocenie ryzyka obecności nowotworu. Często stosowane są również zaawansowane techniki obrazowania takie jak tomografia komputerowa (CT) brzucha i miednicy lub rezonans magnetyczny (MRI), które dostarczają bardziej szczegółowych informacji o rozprzestrzenianiu się potencjalnego nowotworu. Jeżeli istnieje podejrzenie, że zmiana może być złośliwa pacjentka jest kierowana na operację, która  obejmuje usunięcie jajnika z dalszym badaniem histopatologicznym pobranej tkanki. W niektórych przypadkach możliwa jest również ocena histopatologiczna płynu z jamy otrzewnej lub opłucnej, co może dostarczyć dodatkowych informacji o zaawansowaniu choroby i pomóc w planowaniu dalszego leczenia.

Dlaczego raka jajnika diagnozuje się go przeważnie w zaawansowanym stadium?

Rak jajnika jest zazwyczaj diagnozowany w zaawansowanym stadium z kilku powodów. Po pierwsze, jak wspomniano powyżej  objawy są często niecharakterystyczne i łatwo je pomylić z innymi, mniej poważnymi stanami zdrowotnym  takimi jak zaburzenia żołądkowo-jelitowe czy problemy ginekologiczne. Po drugie,  brak jest skutecznych badań przesiewowych dla raka jajnika, które byłyby porównywalne do mammografii dla raka piersi czy kolonoskopii dla raka jelita grubego. Brak specyficznych objawów i skutecznych metod wczesnego wykrywania sprawia, że wiele przypadków jest rozpoznawanych  gdy choroba jest już rozprzestrzeniona, co obniża ogólne szanse na wyleczenie.

Jak się leczy raka jajnika?

Leczenie raka jajnika zależy od wielu czynników w tym od stadium choroby, ogólnego stanu zdrowia pacjentki oraz rodzaju nowotworu. Najczęstsze metody leczenia obejmują:

• chirurgia: chirurgia jest podstawową formą leczenia raka jajnika. Celem operacji jest usunięcie jak największej ilości tkanki nowotworowej, czyli tzw. cytoredukcja. W zależności od stadium i rozprzestrzenienia się choroby zabieg może obejmować usunięcie obu jajników, jajowodów, macicy a często także blisko położonych węzłów chłonnych oraz innych tkanek lub części narządów dotkniętych przez nowotwór. W przypadkach zaawansowanych operacja może również obejmować usunięcie części otrzewnej.
• chemioterapia: chemioterapia jest zazwyczaj stosowana po operacji (chemioterapia adjuwantowa) w celu zniszczenia ewentualnych pozostałych komórek nowotworowych. Może być również stosowana przed operacją (chemioterapia neoadjuwantowa) w celu zmniejszenia wielkości guza i ułatwienia zabiegu chirurgicznego. Leki chemioterapeutyczne są zwykle podawane dożylnie, a ich wybór zależy od typu i zaawansowania raka.
• radioterapia: radioterapia nie jest standardową metodą leczenia raka jajnika ale może być używana w celu złagodzenia objawów u pacjentek z zaawansowanym rakiem na przykład w celu kontrolowania bólu lub krwawienia. Stosuje się ją zazwyczaj jako leczenie paliatywne lub objawowe.
• terapia celowana: terapia celowana skupia się na specyficznych cechach komórek nowotworowych. Leki takie jak inhibitory kinaz mogą być stosowane w celu zablokowania sygnałów, które pozwalają komórkom nowotworowym na wzrost i podział. Przykładem mogą być leki, które są stosowane do hamowania wzrostu nowych naczyń krwionośnych, które dostarczają składniki odżywcze do guza.
• terapia hormonalna: chociaż rzadziej stosowana w raku jajnika niż w innych typach nowotworów, terapia hormonalna może być opcją dla niektórych pacjentek, szczególnie w przypadku raka stromalnego jajnika. Leki stosowane w leczeniu hormonalnym to: tamoksyfen, letrozol i goserelina
• leczenie wspomagające: wspomagające metody leczenia mogą obejmować leczenie bólu, dietetykę, rehabilitację oraz wsparcie psychologiczne, które są ważne dla poprawy jakości życia i ogólnego stanu zdrowia pacjentki.
• leczenie eksperymentalne: pacjentki z rakiem jajnika mogą również rozważyć udział w badaniach klinicznych, które oferują dostęp do nowych terapii, które jeszcze nie są szeroko dostępne.

Warto pamiętać, że każdy plan leczenia powinien być indywidualnie dostosowany do pacjentki, biorąc pod uwagę wszystkie aspekty związane z jej stanem zdrowia oraz specyfiką choroby. Regularne konsultacje i bliska współpraca z zespołem medycznym są kluczowe dla optymalnego zarządzania leczeniem raka jajnika. Rak jajnika wymaga więc kompleksowego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego. Dzięki postępom w medycynie możliwe jest lepsze zarządzanie i leczenie tego trudnego nowotworu, co może zwiększyć szanse na przeżycie i poprawę jakości życia pacjentek dotkniętych tym nowotworem.