Profilaktyka raka piersi – czyli jak poprawnie samemu badać piersi i jakie inne badania wykonać?

Rak piersi w początkowym stadium choroby nie boli, a przede wszystkim przebiega w sposób bezobjawowy. Może właśnie z tych powodów kobiety decydują się na wizytę u lekarza kiedy jest już zbyt późno, a guz zdążył urosnąć do sporych rozmiarów. Efekt? Corocznie w naszym kraju na raka piersi umiera 6 tys. kobiet, a 17 tys. Polek jest na niego diagnozowanych. Jak się więc bronić przed tym nowotworem? Jedyną odpowiedzią są regularne badania, które każda z nas powinna wykonywać przynajmniej raz w roku. O tym, jak możemy zadbać o swoje, kobiece zdrowie oraz o jakich badaniach profilaktycznych powinnyśmy pamiętać dowiecie się z poniższego artykułu.

Rak piersi – skuteczna profilaktyka, czyli jaka?

Profilaktyka jest skuteczną formą walki w leczeniu większości nowotworów, również raka piersi. Wcześnie wykryty nowotwór daje szansę na całkowite wyleczenie dlatego tak ważne jest, aby kobiety poddawały się regularnym badaniom. W praktyce oznacza to, że im mniejszy jest guz czy zmiana wykryta w piersi, które są niewyczuwalne nawet w badaniu palpacyjnym, tym większe jest prawdopodobieństwo, że mamy do czynienia z rakiem o typie przedinwazyjnym, czyli takim, który nie daje przerzutów. Nawet w sytuacji, kiedy okaże się, że wykryty rak jest inwazyjny, to reguła jest taka, że im jest mniejszy, tym większe jest  prawdopodobieństwo, że nie dał on jeszcze przerzutów do okolicznych węzłów chłonnych, a więc możliwości skutecznego wyleczenia są naprawdę wysokie. Profilaktyka raka piersi polega więc przede wszystkim na wykonywaniu badań przesiewowych, mających na celu wykrycie niepokojących zmian, kiedy jeszcze nowotwór nie zdążył o sobie dać znać i nie rozgościł się na dobre w kobiecym ciele. W celu jak najwcześniejszego wykrycia zmian w piersi powinno się stosować  następujące badania:

• samobadanie piersi
• badanie piersi wykonywane przez lekarza podczas rutynowej wizyty u ginekologa
• USG piersi
• mammografię
• badanie piersi rezonansem magnetycznym
• elastografię piersi

Samobadanie piersi – jak i kiedy je poprawnie przeprowadzić?

Samobadanie piersi jest najważniejszym elementem profilaktyki. Badanie należy przede wszystkim wykonywać systematycznie czyli raz w miesiącu. Najlepiej 2-3 dni po miesiączce, gdy piersi nie są już obrzmiałe i tkliwe, co wyklucza nadwrażliwość brodawek i bolesność piersi podczas wykonywania badania. W przypadku kobiet niemiesiączkujących badanie powinno być wykonywane z taką samą regularnością, a żeby łatwiej o nim pamiętać, często moim pacjentkom rekomenduję aby wykonywały je po prostu w każdym miesiącu w dniu swoich urodzin. Najlepiej samobadanie piersi wykonuje się podczas kąpieli lub prysznica, czyli na namydlonym ciele, ponieważ wtedy łatwiej jest wykryć zmiany. Badanie wykonujemy delikatnie przesuwając opuszkami palców po ciele. Ważne jest aby badania nie wykonywać końcem palców. Następnie głaskamy osobno każdą z piersi, wykorzystując do tego delikatny, stopniowo wzmacniany ucisk.  Na każdej piersi wykonujemy ruchy od góry w dół oraz okrężne, jak również od boku do centrum piersi i odwrotnie. Podczas samobadania piersi każdorazowo, najlepiej przed lustrem, powinniśmy również zwrócić uwagę na: wszystkie guzki, ale również zgrubienia wyczuwalne nie tylko w piersi, ale również wokół sutka czy  pod pachą, na zmianę kształtu, wielkości, asymetrię piersi, jak również na pieprzyki lub przebarwienia – warto je kontrolować, czy się nie powiększają lub nie zmieniają koloru. Należy też zwracać uwagę na otoczkę brodawki – sprawdzić czy ma swój dotychczasowy regularny kształt oraz na ewentualny wycieki z brodawki sutkowej.

Jak prawidłowo przeprowadzić samobadanie piersi – krok po kroku

Jakie guzki można wykryć podczas samobadania piersi?

Mogę śmiało powiedzieć, że w przypadku samobadania piersi systematyczność wykonywania przez panie tego badania czyni z  nich mistrzynie. Średnica guzka wykrywanego przez kobiety, które regularnie kontrolują stan swoich piersi co miesiąc, wynosi już 12 mm, a przypadku kobiet, które dopiero zaczynają przygodę z samobadaniem, wielkość wykrywanej zmiany wynosi pomiędzy 40mm do 1 cm. Zatem widać, różnicę i wrażliwość palców na ewentualne zmiany. Niestety ograniczeniem tego badania, oprócz początkowego braku doświadczenia samych pań w jego wykonywaniu, jest możliwość przeoczenia guza, który nie będzie wyczuwalny z uwagi na obecność zbitej tkanki gruczołowej, czy jego lokalizację w głębszych partiach piersi, a dokładnie w okolicach ściany klatki piersiowej. Takie umiejscowienie guzka niestety nie pozwala na jego wykrycie w trakcie samobadania, nawet jak będziemy je wykonywać z należytą starannością. Bardzo ważne jest aby w przypadku wykrycia guzka nie wpadać od razu w panikę, konieczne jest bowiem równoczesne zbadanie tego samego fragmentu drugiej piersi. Analogiczne, symetryczne zmiany na obu piersiach sygnalizują najczęściej naszą specyficzną budowę anatomiczną piersi, uwarunkowaną genetycznie, która zazwyczaj nie bywa groźna, ale i tak powinna stanowić powód do odwiedzenia gabinetu lekarskiego. I teraz najważniejsze – każda wykryta podczas samobadania zmiana, zgrubienie czy guzek wymagają jak najszybszej konsultacji z lekarzem, który albo rozwieje nasze wątpliwości albo pokieruje nas na dalszą, pogłębioną diagnostykę.

Czy USG piersi jest skutecznym elementem diagnostyki wykrywającym raka piersi?

Oczywiście, że tak, szczególnie dla kobiet, które nie wykonują samobadania ale za to regularnie odwiedzają gabinet ginekologiczny. Według mnie, USG piersi powinno być złotym standardem w każdym gabinecie ginekologicznym, a o wartości lekarza ginekologa świadczy samodzielne proponowanie i wykonywanie tego badania podczas wizyty lub zlecanie go innym specjalistom i monitorowanie jego wykonania po stronie pacjentki. Badanie ultrasonograficzne pozwala przede wszystkim na odróżnienie guzka, czyli zmiany litej od zwykłej torbieli, dokładną ocenę jej wielkości, lokalizacji i charakteru, czy granic zmian ogniskowych. USG piersi powinno być wykonywane pomiędzy 10. a 12. dniem cyklu. Często w przypadku pań o dużej ilości tkanki gruczołowej w piersi, badanie USG jest po prostu jedyną  formą badania, umożliwiającą ocenę ewentualnych zmian w piersi, czyli tzw. badaniem pierwszego rzutu. Pierwsze badanie USG piersi powinno się już wykonać w wieku 20 lat. USG piersi rekomendowane jest głównie kobietom młodym z uwagi na fakt, że w tym wieku kobiece piersi mają głównie strukturę gruczołową, pozwalającą na uwidocznienie zmian podczas ultrasonografii. Piersi kobiet, które wchodzą w okres menopauzy lub przestają miesiączkować, zmieniają swoją strukturę i składają się głównie z tkanki tłuszczowej, stąd w ich przypadku zalecana jest już mammografia, która lepiej uwidacznia ten typ tkanki. Warto dodać, że USG piersi jest badaniem w pełni bezpiecznym, może więc być powtarzane wielokrotnie bez ryzyka narażania pacjentek na niepotrzebne dawki promieniowania, jak również może być wykonywane u kobiet w ciąży. Często podczas badania USG lekarz wykonuje również biopsję zmiany, która budzi jego niepokój, a pobrany w ten sposób materiał pozwala na ostateczne, mikroskopowe zróżnicowanie i rozpoznanie patologii.

A jak mammografia radzi sobie z wykrywalnością raka piersi?

Mammografia jest nowoczesnym badaniem w technologii cyfrowej, które pozwala na zobrazowanie nawet bardzo drobnych zmian. Standardowo badanie to wykonuje się w dwóch projekcjach: górno-dolnej oraz skośnej. Badanie jest w zupełności bezbolesne i nie wymaga od pacjentek dodatkowego przygotowania. Choć przy mammografii dawka promieniowania jonizującego jest niewielka, porównywalna do tej, którą otrzymuje się podczas prześwietlenia zęba, to i tak tego badania nie powinno wykonywać się częściej niż raz w roku. Badanie wykonuje się zazwyczaj u kobiet, które skończyły 40. rok życia, a regularną coroczną profilaktyką mammograficzną powinny być objęte wszystkie panie pomiędzy 50. a 69. rokiem życia. Czułość mammografii w wykrywaniu zmian nowotworowych szacuje się na ok. 85% i w głównej mierze zależy ona od budowy kobiecych piersi. Najczęściej radiologom problemy diagnostyczne sprawiają mniejsze piersi, o dużej gęstości, których właśnie taka budowa charakterystyczna jest dla młodszych kobiet. Warto dodać, że badanie mammograficzne jest też jedyną metodą, która pozwala nie tylko uwidocznić ale również ocenić charakter mikrozwapnień, które w wielu  przypadkach są najwcześniejszym objawem raka.

Jakie znaczenie ma rezonans magnetyczny w diagnostyce raka piersi?

Rezonans magnetyczny, dzięki bardzo dobrej rozdzielczości tkankowej, przestrzennej i czasowej, z pewnością wykrywa zmiany nowotworowe z większą czułością niż mammografia, czy badanie ultrasonograficzne. Badanie pomaga przede wszystkim w bardzo dobrym zobrazowaniu morfologii piersi czy ewentualnych jej zaburzeń, jak również na wykrycie nawet jak najmniejszych patologii. Czułość tej metody diagnostycznej szacuje się na ponad 98%. Badanie w przypadku kobiet miesiączkujących powinno być wykonane pomiędzy 6. a 13. dniem cyklu, a u kobiet w wieku menopauzalnym co najmniej cztery tygodnie po odstawieniu hormonalnej terapii zastępczej. Badanie piersi rezonansem magnetycznym traktuje się jako badanie przesiewowe u kobiet z wysokim ryzkiem zachorowania na raka piersi, głównie w przypadku obciążeń genetycznych i występowania tego nowotworu u kobiet w najbliższej rodzinie. Kolejnym wskazaniem do wykonania tego badania jest diagnostyka przedoperacyjna raka piersi, w której konieczne jest zlokalizowanie zmiany rakowej w sytuacji, kiedy lekarzom nie udało się poznać ogniska pierwotnego. Badanie zaleca się również paniom będącym już po zabiegach rekonstrukcji piersi, celem diagnostyki prewencyjnej lub w sytuacji podejrzenia wznowy w rekonstruowanej piersi.

Elastografia piersi – na czym dokładnie polega to badanie?

To nowoczesna technika badania ultrasonograficznego, która pozwala na ocenę elastyczności, inaczej twardości, podejrzanych tkanek. W trakcie wykonywania tego badania każdorazowo stosuje się niewielki nacisk na pierś, a jej reakcja na ten ucisk pozwala na określenie jej stanu. Standardowo zdrowe tkanki cechują się bardzo dużą elastycznością, a w przypadku tkanek zmienionych chorobowo, elastyczność ta jest znacznie uboższa, co powoduje powstawanie widocznych odkształceń w miejscu ucisku. Zajęta nowotworem tkanka w większości przypadków charakteryzuje się wysokim stopniem twardości  i sztywności – nawet od 5 do 25 razy większym niż w przypadku zdrowej tkanki tłuszczowej lub gruczołowej. Badanie elastografii każdorazowo kończy się oceną stopnia twardości badanej tkanki i oznaczenia go specjalnym kolorem, zgodnie ze skalą Tsukuba.

Rak piersi, które z badań jest więc najbardziej przydatne w jego diagnozowaniu?

Jak widać, współczesna medycyna dysponuje dość imponującym wachlarzem badań, które pomagają lekarzom w wykryciu raka piersi. Myślę, że większość kolegów po fachu zgodzi się z moim stwierdzeniem, że to jednak właśnie te klasyczne, najprostsze metody badań wiodą prym w profilaktyce i z pewnością można je uznać za niezastąpione w diagnozowaniu raka piersi. W praktyce oznacza to, że jeżeli samobadanie piersi, USG czy mammografia są rzeczywiście wykonywane rzetelnie i regularnie oraz na dobre zadomowią się w naszych kobiecych kalendarzach obowiązkowych badań profilaktycznych, to tym samym same zwiększamy sobie szansę na dalsze, zdrowe życie i wykrycie niepokojących zmian w ich początkowej fazie. Na koniec warto dodać, że nie ma uniwersalnej metody diagnostyki dla każdej kobiety, można jedynie mówić o odpowiednim kojarzeniu różnych metod wykrywania raka piersi w zależności od sytuacji, stanu zdrowia czy wieku pań.