Otyłość olbrzymia – leczenie i dieta

Otyłość nazywana jest pandemią XXI wieku ponieważ plasuje się na szóstym miejscu najbardziej śmiercionośnych chorób na świecie, skraca długość życia nawet o 8 – 20 lat a zgodnie z szacunkami w samej Europie odpowiada za 15% przedwczesnych zgonów. Otyłość to choroba przewlekła, która powstaje w wyniku długotrwałej hiperalimentacji czyli przekarmiania naszego organizmu, a w praktyce klinicznej diagnozuje się ją gdy wartość wskaźnika BMI przekracza 30kg/m2. Warto pamiętać, że nadmiar tkanki tłuszczowej to nie tylko jej odkładanie się w tkance podskórnej czy w obrębie narządów wewnętrznych ale również przyczyna występowania innych groźnych chorób takich jak cukrzyca typu 2, zespół metaboliczny, nowotwory czy choroby sercowo – naczyniowe, na które najbardziej podatne są osoby będące w grupie największego ryzyka czyli z otyłością olbrzymią. O tym czym w praktyce jest otyłość olbrzymia oraz jak się ją skutecznie leczy rozmawiamy z prof. Tomaszem Rogulą – Dyrektorem Kliniki Leczenia Otyłości w Szpitalu na Klinach.

Czym jest otyłość?

O otyłości mówimy w sytuacji nieprawidłowego i nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej wskutek dostarczania organizmowi energii znacznie przewyższającej jego wydatki energetyczne. Do zwiększenia masy ciała w postaci nadwagi a następnie otyłości, dochodzi więc w efekcie zachwiania równowagi pomiędzy ilością energii pozyskiwanej z pożywieniem a ilością energii wydatkowanej. W praktyce klinicznej otyłość diagnozuje się w sytuacji kiedy poziom tkanki tłuszczowej przekracza 20% masy ciała mężczyzny i 30% masy ciała kobiety, a wskaźniki masy ciała (BMI) jest ≥30 kg/m². Przyczyna otyłości jest złożona i wieloczynnikowa niemniej jednak najczęściej za jej powstanie odpowiada nadmiar przyjmowanych z żywnością kalorii, mała aktywność fizyczna oraz coraz większy dostęp do szybkiej i wysoko przetworzonej żywności. Na regulację naszego bilansu energetycznego wpływają również inne czynniki wśród których najczęściej wymienia się  biologiczne (w tym uwarunkowania genetyczne i zaburzenia hormonalne), behawioralne związane z naszym stylem życia np. stres, socjalne jak również  środowiskowe.

Kiedy mówimy o otyłości olbrzymiej?

W diagnostyce otyłości klinicznej wykorzystuje się trzy stopnie jej zaawansowania,  a wyższy stopień świadczy o większym zaawansowaniu choroby. Otyłość rozpoczyna się kiedy wskaźnik BMI wynosi więcej niż 30 kg/m² a jeżeli przekracza 40 kg/m² mówimy wówczas o otyłości 3 stopnia czyli otyłości olbrzymiej. Pozostałe dwa stopnie to otyłość pierwszego stopnia diagnozowana u osób z BMI pomiędzy 30-34,9 kg/m² oraz drugiego stopnia mieszcząca się w przedziale pomiędzy 35-39,9 kg/m^2.

Zdrowotne konsekwencje otyłości olbrzymiej

Co prawda nie widać tego gołym okiem ale nadprogramowe kilogramy sieją spustoszenie wewnątrz naszego organizmu ponieważ wszystkie kluczowe organy wewnętrzne takie jak serce, płuca, drogi oddechowe jak również naczynia krwionośne narażone są na zwiększony nacisk. W konsekwencji osoby z otyłością częściej cierpią na takie choroby jak obturacyjny bezdech senny, astmę, niedotlenienie,  nadciśnienie tętnicze czy chorobę niedokrwienną serca lub zakrzepicę żylną. Nadmiar kilogramów wpływa również niekorzystnie na nasz układ kostny prowadzą do powstania uszkodzeń stawów, które muszą utrzymywać ponadnormatywny ciężar. Otyłość sprzyja rozwojowi chorób metabolicznych wśród, których króluje cukrzyca typu 2 jak również inne jednostki chorobowe takie jak dna moczanowa, dyslipidemia, insulinooporność, czy zespół metaboliczny. Udowodniono, że otyłość odgrywa również niebagatelną rolę w zwiększaniu ryzyka zapadalności na niektóre nowotwory, w szczególności wątroby, okrężnicy, pęcherzyka żółciowego, trzustki, a u mężczyzn prostaty i odpowiednio u kobiet raka trzonu i szyjki macicy, jajnika oraz piersi po menopauzie. Otyłość to również synonim zaburzeń hormonalnych u kobiet, których konsekwencją są nieregularne cykle, zespół policystycznych jajników, poronienia, nieprawidłowości w rozwoju płodu, rzucawka ciążowa a w krytycznych sytuacjach nawet bezpłodność. U osób z otyłością olbrzymią ryzyko zapadalności na wspomniane wcześniej choroby jest największe i dla przykładu prawdopodobieństwo wystąpienia cukrzycy wynosi u nich aż 93% a ryzyko zgonu w przeciągu 10 lat w przypadku niepodjęcia leczenia szacuje się na 30%.

Otyłość olbrzymia – leczenie

Najskuteczniejszą metodą leczenia otyłości jest redukcja masy ciała poprzez wprowadzenie prawidłowo zbilansowanej diety i aktywności fizycznej jak również farmakoterapii. Niestety w przypadku osób z otyłością olbrzymią skuteczność tych form leczenia szacuje się wyłącznie na 2% dlatego też jedynym ratunkiem dla tej grupy pacjentów pozostaje operacja bariatryczna. Istnieje kilka metod chirurgicznego leczenia otyłości wśród, których największą popularnością cieszą się:

• rękawowa resekcja żołądka – metoda polegająca na utworzeniu z części żołądka tzw. małego żołądka poprzez wycięcie jego części wzdłuż tzw. krzywizny większej
• gastric bypass – metoda polegająca na   podzieleniu żołądka na dwie odrębne części w taki sposób, że mniejsza część żołądka o pojemności 100 ml łączona jest z jelitem cienkim, a postała część żołądka razem z dwunastnicą i fragmentem jelita czczego są wyłączone z drogi pokarmowej
• balon żołądkowy – procedura w trakcie, której w żołądku  umieszcza się balon, zmniejszający jego objętość
• endoskopowa gastroplastyka – procedura w trakcie, której dokonuje się zaszycia części żołądka co ogranicza jego objętość i wpływa na znaczne zmniejszenie apetytu
• opaska żołądkowa – metoda polegająca na założeniu opaski wokół górnej części żołądka, co skutecznie wpływa na zmniejszenie objętości spożywanych pokarmów

Bezpieczeństwo pacjentów z otyłością olbrzymią po operacjach bariatrycznych

Rosnące zainteresowanie zabiegami chirurgicznego leczenia otyłości doprowadziło do znaczącej zmiany w zakresie stosowanych technik operacyjnych wśród, których aktualnie dominują zabiegi małoinwazyjne z wykorzystaniem laparoskopii oraz robota. Zabiegi wykonane tymi technikami niosą szereg korzyści dla samych pacjentów wśród, których najczęściej wymienia się mniejszą interwencję chirurgiczną za co za tym idzie mniejsze ryzyko wystąpienia powikłań śród i pooperacyjnych, krótszą hospitalizację oraz szybszą rekonwalescencję. Dodatkową zaletą technik małoinwazyjnych w porównaniu do metod otwartych jest zadowalający efekt kosmetyczny i  możliwość uniknięcia szpecącej blizny.

Tak jak każda interwencja chirurgiczna, operacje bariatryczne są obarczone ryzykiem powikłań, które zależą w głównej mierze od stopnia przygotowania się pacjenta do zabiegu, jego stanu zdrowia oraz chorób współistniejących. Powikłania poważne w skutkach w przypadku chirurgicznego leczenia otyłości występują jedynie u około 2,5% chorych, a śmiertelność wynikająca z faktu przeprowadzenia zabiegu wynosi zaledwie ok. 0,06%. Do najczęstszych powikłań występujących bezpośrednio po operacji zalicza się zatorowość płucną oraz nieszczelność zespolenia, natomiast wśród powikłań odległych wymienia się powstanie przepukliny w bliźnie pooperacyjnej, owrzodzenie zespolenia jelitowego oraz niedobory witamin i składników odżywczych.

Dieta przy otyłości olbrzymiej

Leczenie otyłości olbrzymiej nie kończy się na przeprowadzeniu operacji bariatrycznej. Podstawę sukcesu w trwałej redukcji masy ciała stanowi dobrze zbilansowana dieta oraz zmiana nawyków żywieniowych, a cały proces ustalenia nowego jadłospisu warto przeprowadzić pod okiem dietetyka bariatrycznego, który nie tylko ustali kaloryczność posiłków ale również skoryguje ewentualne błędy. W pierwszej dobie po operacji bariatrycznej obowiązuje restrykcyjny zakaz spożywania jakichkolwiek posiłków a pacjenci otrzymują wyłącznie kroplówki dożylne. W kolejnych dniach wprowadzana jest dieta płynna, którą stopniowo rozszerza się o produkty stałe dopiero po ok. 4-6 tygodni po zabiegu. Wartość kaloryczną posiłków ustala się zazwyczaj na poziomie ok 1000 kcal na dobę po 6 miesiącach od operacji, po roku do 1200, a po upływie 18–24 miesięcy kiedy mamy już do czynienia ze stabilizacją masy ciała wynosi ona do 1200–1400 kcal. Należy pamiętać o systematycznej suplementacji mineralno – witaminowej, w szczególności witamin B i D, wzbogaconymi w żelazo, które mają za zadanie chronić organizm przed niedoborami żywieniowymi.

Docelowy jadłospis powinien opierać się na produktach zbożowych i warzywnych. Owoce i produkty mleczne powinny pojawić się maksymalnie w dwóch posiłkach dziennie a chude mięso tylko w jednym w ciągu dnia. Należy zadbać również o odpowiednią podaż białka oraz o regularność posiłków, których powinno być 5 dziennie.

Pomocne w utrwalaniu nowego stylu życia oraz w utrzymaniu dyscypliny są z pewnością systematyczne wizyty u dietetyka bariatrycznego, które powinno się odbywać  przynajmniej co trzy miesiące w pierwszym roku po operacji, raz na pół roku do dwóch lat od zabiegu oraz raz na rok w kolejnych latach.