O wirusie HPV i chorobach, które wywołuje

Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) jest jednym z najczęściej występujących wirusów na świecie. Przenosi się głównie przez kontakty seksualne i zgodnie z szacunkami większość aktywnych seksualnie mężczyzn i kobiet zostanie nim zakażona w pewnym momencie swojego życia. Pomimo swojej powszechności, wiele osób nie zdaje sobie sprawy z poważnych konsekwencji zdrowotnych, które może wywołać. HPV jest odpowiedzialny za różnorodne schorzenia od łagodnych takich jak brodawki skórne i narządów płciowych po poważne, w tym raka szyjki macicy, gardła oraz inne nowotwory anogenitalne. Jego unikalna zdolność do atakowania błon śluzowych i skóry sprawia, że jego przenoszenie może nastąpić nie tylko poprzez kontakt seksualny ale również poprzez bliższy kontakt fizyczny z zainfekowanymi obszarami ciała takimi jak zmiany na skórze czy błonach śluzowych. To właśnie sprawia, że wirus HPV jest cały czasy ważnym tematem zdrowia publicznego. W tym artykule omówimy czym jest wirus HPV, jak się przenosi, jakie choroby wywołuje oraz jak się go leczy.

Krótka historia odkrycia wirusa HPV

Ludzki wirus brodawczaka (HPV) został po raz pierwszy opisany w latach 50. XX wieku. Badania nad tym wirusem rozpoczęły się od identyfikacji jego związków z brodawkami skóry oraz narządów płciowych. W tamtym okresie skupiono się na zrozumieniu ogólnych cech wirusa i jego wpływu na zdrowie człowieka. Pierwsze znaczące kroki w badaniach nad HPV miały miejsce w latach 50. XX wieku, kiedy to naukowcy zaczęli dokumentować różne typy brodawczaków. W tym czasie skupiono się głównie na wirusach brodawczaka zwierząt, co położyło fundamenty pod przyszłe badania nad ludzkim wirusem brodawczaka. W 1972 roku polska lekarka, prof. Stefania Ginsburg-Jabłońska jako pierwsza opisała związek między wirusem HPV a rakiem skóry. Jej badania dotyczyły szczególnie osób cierpiących na epidermodysplasia verruciformis – rzadkie schorzenie skóry, w którym infekcje HPV prowadzą do rozwoju licznych brodawek i mogą zwiększać ryzyko raka skóry. Odkrycie to było kluczowe dla dalszego zrozumienia onkogennych właściwości wirusa HPV. W latach 80. i 90. XX wieku niemiecki wirusolog, profesor Harald zur Hausen prowadził przełomowe badania nad związkiem wirusa HPV z rakiem szyjki macicy. Jego badania doprowadziły do identyfikacji typów HPV 16 i 18 jako głównych czynników ryzyka rozwoju tego nowotworu. W 1983 roku opublikowano badania potwierdzające obecność DNA HPV w próbkach raka szyjki macicy  co zrewolucjonizowało zrozumienie przyczyn tego nowotworu. Za swoje odkrycia Harald zur Hausen otrzymał w 2008 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny. Jego badania nie tylko wykazały bezpośredni związek między HPV a rakiem szyjki macicy ale także utorowały drogę do opracowania szczepionek, które obecnie są kluczowym narzędziem w zapobieganiu zakażeniom HPV i związanym z nimi nowotworom.

Czym jest HPV?

HPV, czyli wirus brodawczaka ludzkiego należy do grupy wirusów DNA z rodziny Papillomaviridae. Istnieje ponad 200 różnych typów HPV, z których około 40 może infekować okolice genitaliów, jamy ustnej i gardła. Wirusy HPV są podzielone na dwie główne kategorie: wysokiego ryzyka (onkogenne) i niskiego ryzyka.

• HPV wysokiego ryzyka: te typy wirusa mogą prowadzić do rozwoju nowotworów, w tym raka szyjki macicy, raka odbytu, raka gardła i innych. Najczęściej występującymi typami HPV wysokiego ryzyka są HPV 16 i 18.
• HPV niskiego ryzyka: te typy HPV są zazwyczaj związane z łagodnymi zmianami, takimi jak brodawki narządów płciowych. Przykłady obejmują HPV 6 i 11.

Jak przenosi się HPV?

HPV jest przenoszony głównie przez kontakt skórny, zwłaszcza podczas stosunków seksualnych. Może być również przenoszony przez kontakt ze skórą zakażonej osoby w obszarach intymnych. Zakażenie HPV może wystąpić podczas:

• stosunku płciowego (waginalnego, analnego, oralnego)
• kontaktu genitalno-genitalnego
• kontaktu skóra do skóry w obszarach genitalnych

HPV może być przenoszony nawet wtedy gdy zakażona osoba nie ma żadnych widocznych objawów ani zmian skórnych.

Choroby wywoływane przez HPV 

Infekcje wywołane przez wirus brodawczaka ludzkiego są bardzo rozpowszechnione na całym świecie i często nie dają żadnych objawów, zazwyczaj mijają same. Większość osób zakażonych tym wirusem wykazuje zdolność do samoistnego usunięcia go dzięki skutecznej odpowiedzi swojego układu immunologicznego. Jednak w sytuacjach gdy wirus nie jest eliminowany z organizmu i utrzymuje się przez okres dłuższy niż 24 miesiące może to prowadzić do onkogenezy, czyli procesu, który może skutkować rozwojem nowotworu takiego jak rak szyjki macicy. Przetrwałe zakażenie szczepami HPV uważanymi za wysokiego ryzyka jest znaczącym czynnikiem ryzyka dla rozwoju nowotworów w różnych lokalizacjach ciała. Poniżej podajemy przykłady schorzeń do których przyczynia się zarażenie wirusem HPV.

• rak szyjki macicy – rak szyjki macicy jest jednym z najczęstszych nowotworów u kobiet na całym świecie a niemal wszystkie przypadki tego nowotworu są związane z zakażeniem HPV. HPV typu 16 i 18 odpowiadają za około 70% przypadków raka szyjki macicy. Choroba ta rozwija się zwykle przez wiele lat, począwszy od infekcji HPV przez zmiany przedrakowe aż po pełnoobjawowy nowotwór.
• inne nowotwory anogenitalne – HPV jest również związany z innymi nowotworami narządów płciowych, w tym: rakiem sromu, rakiem pochwy, rakiem prącia, rakiem odbytu. Podobnie jak w przypadku raka szyjki macicy, większość tych nowotworów jest związana z typami HPV wysokiego ryzyka.
• nowotwory głowy i szyi – HPV jest coraz częściej rozpoznawany jako czynnik etiologiczny nowotworów głowy i szyi, zwłaszcza raków gardła. Infekcje HPV w jamie ustnej i gardle mogą prowadzić do rozwoju raka migdałków i języka. Typ HPV 16 jest najczęściej związany z tymi nowotworami.
• brodawki narządów płciowych – HPV typów niskiego ryzyka, głównie HPV 6 i 11, powodują brodawki narządów płciowych. Są to łagodne zmiany skórne, które mogą pojawiać się na genitaliach, odbycie lub w okolicach ust. Brodawki narządów płciowych nie prowadzą do raka ale mogą być uciążliwe i wymagać leczenia.
• brodawki skórne i brodawki podeszwowe – HPV może również powodować brodawki na skórze, w tym brodawki zwykłe (verrucae vulgaris) oraz brodawki podeszwowe (verrucae plantaris). Te zmiany są łagodne i zwykle występują na dłoniach i stopach.

Diagnozowanie infekcji HPV

Zakażenie HPV często nie powoduje żadnych objawów, co sprawia, że diagnozowanie może być trudne. Regularne badania przesiewowe są kluczowe w wykrywaniu zmian przedrakowych i raka szyjki macicy. Zazwyczaj diagnoza zakażenia wirusem HPV jest stawiana przez lekarza na podstawie obserwacji zmian skórnych lub na błonach śluzowych. Poniżej przedstawiamy najczęstsze metody diagnostyczne:

• cytologia (test Pap): wykorzystywana do wykrywania zmian przedrakowych i raka szyjki macicy.
• test na HPV: testy molekularne, które wykrywają DNA wirusa w komórkach pobranych z szyjki macicy.
• kolposkopia: badanie pozwalające na dokładne obejrzenie szyjki macicy, pochwy i sromu za pomocą kolposkopu.
• biopsja: pobranie próbki tkanki do dalszej analizy laboratoryjnej w przypadku podejrzenia zmian przedrakowych lub raka.

Prewencja zakażeń wirusem HPV

Większość dorosłych osób aktywnych seksualnie doświadcza zakażenia wirusem HPV w pewnym momencie życia. Ważne jest jednak zrozumienie, że nie każdy typ tego wirusa prowadzi do rozwoju nowotworu. Zakażenie onkogennymi typami HPV stanowi czynnik ryzyka ale samo w sobie nie jest równoznaczne z rozwojem nowotworu –  jest jedynie jednym z czynników predysponujących. W przypadku typów wirusa o niskim ryzyku onkogennym, infekcja zazwyczaj samoistnie ustępuje. Z uwagi na to, że od momentu zakażenia do ewentualnego pojawienia się zmian nowotworowych może upłynąć wiele lat kluczowe jest regularne przeprowadzanie badań przesiewowych. Wśród działań prewencyjnych wymienia się:

• szczepienia – najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zakażeniom HPV i związanym z nimi chorobom jest szczepienie. Obecnie dostępne szczepionki przeciwko HPV chronią przed najczęstszymi typami HPV wysokiego ryzyka oraz typami niskiego ryzyka powodującymi brodawki narządów płciowych. Szczepienia są najbardziej skuteczne, gdy są podawane przed rozpoczęciem aktywności seksualnej.
• regularne badania przesiewowe – regularne badania cytologiczne oraz testy na HPV są kluczowe w wykrywaniu zmian przedrakowych i raka szyjki macicy we wczesnym stadium co pozwala na skuteczniejsze leczenie.

Czy zarażenie wirusem HPV się leczy?

Niestety – nie istnieje lek, który całkowicie eliminuje wirusa HPV. Dostępne są jednak różne metody leczenia zmian wywołanych przez HPV, które mogą obejmować zarówno podejścia zachowawcze, jak i inwazyjne a wśród nich wyróżnia się:

• zachowawcze metody leczenia, które polegają na miejscowym stosowaniu różnych preparatów takich jak:
  • immunomodulatory: które modulują odpowiedź immunologiczną organizmu.
  • leki antyproliferacyjne: które hamują wzrost komórek.
  • leki keratolityczne: na przykład kwas salicylowy oraz kwas trichlorooctowy i dwuchlorooctowy, które pomagają usunąć zmienione chorobowo tkanki.
  • sinekatechiny: preparat roślinny o złożonym mechanizmie działania, używany do leczenia brodawek.
• metody inwazyjne takie jak:
  • chirurgiczne wycięcie zmiany: stosowane w przypadkach zmian opornych na leczenie konwencjonalne.
  • krioterapia: wykorzystanie niskich temperatur do zamrażania i niszczenia tkanki zmienionej chorobowo.
  • elektrokoagulacja: użycie prądu elektrycznego do spalenia tkanki zmienionej chorobowo.
  • laseroterapia: użycie lasera do usunięcia podejrzanych zmian.

Warto pamiętać, że w przypadku podejrzenia rozwoju nowotworu związanego z zakażeniem HPV takiego jak rak szyjki macicy, prącia, sromu, czy odbytu, konieczna jest szczegółowa diagnostyka onkologiczna i odpowiednie leczenie. Osoby zakażone HPV powinny być świadome ryzyka zakażenia partnerów seksualnych oraz możliwości rozwoju nowotworu, co wymaga regularnych badań przesiewowych takich jak cytologia, kolposkopia czy anoskopia. Regularne badania pozwalają na wczesne wykrywanie zmian przedrakowych i są kluczowym elementem w profilaktyce nowotworowej.