Nowotwór pęcherza moczowego – objawy, diagnostyka, leczenie

Rak pęcherza moczowego to jeden z częściej występujących nowotworów w populacji osób w podeszłym wieku z uwagi na fakt, że choroba dotyka głównie osoby w 6. i 7. dekadzie życia.  Według Krajowego Rejestru Nowotworów w 2019r. liczba nowych zachorowań na nowotwór pęcherza wynosiła ponad 7000 osób. Zachorowalność na ten typ nowotworu jest  jest średnio 4 razy większa wśród mężczyzn niż kobiet, u których stanowi on około 7% ogółu zachorowań na choroby onkologiczne w naszym kraju. O tym jakie są objawy raka pęcherza moczowego, jak wygląda jego diagnostyka i skuteczne leczenie rozmawiamy z dr Michałem Swolkień – urologiem z krakowskiego Szpitala na Klinach.

Jak często występuje rak pęcherza moczowego?

Rak pęcherza moczowego jest siódmym najczęściej rozpoznawanym nowotworem w populacji mężczyzn na świecie, a zajmuje dziesiąte miejsce w przypadku obu płci. Światowy standaryzowany współczynnik zapadalności (na 100 000 osób/lata) wynosi 9,5 u mężczyzn i 2,4 u kobiet. W Unii Europejskiej standaryzowany współczynnik zapadalności wynosi 20 dla mężczyzn i 4,6 dla kobiet. Na całym świecie standaryzowany wskaźnik śmiertelności w przypadku raka pęcherza moczowego (100 000 osób/lata) wynosi 3,3 dla mężczyzn w porównaniu do 0,86 dla kobiet. Zapadalność na raka pęcherza moczowego i wskaźniki śmiertelności różnią się w poszczególnych krajach ze względu na różnice w czynnikach ryzyka, metodach wykrywania i diagnostyki oraz dostępności leczenia. Różnice są jednak częściowo spowodowane różnymi zastosowanymi metodologiami i jakością zbierania danych. W ostatnich latach częstość występowania i śmiertelność w przypadku raka pęcherza moczowego zmniejszyła się w niektórych rejestrach, prawdopodobnie odzwierciedlając zmniejszony wpływ czynników wpływających na ryzyko zachorowania.

Rodzaje raka pęcherza moczowego

Do nowotworów pęcherza moczowego zalicza się zróżnicowaną grupę jednostek o różnym potencjale złośliwości. Najczęściej diagnozowanym (90% przypadków) jest rak urotelialny, czyli wywodzący się z komórek nabłonka przejściowego, który wyściela światło narządu.

W zależności od stopnia zaawansowania nowotworu raka pęcherza moczowego można podzielić na raka inwazyjnego (naciekającego błonę mięśniową pęcherza  – MIBCa) oraz raka nieinwazyjnego (nienaciekającego błony mięśniowej pęcherza – N-MIBCa).

Rak pęcherza moczowego – przyczyny powstawania

Palenie tytoniu jest najważniejszym czynnikiem ryzyka rozwoju raka pęcherza moczowego i odpowiada za około 50% przypadków. Ryzyko wzrasta wraz z czasem palenia i jego intensywnością. Co ważne, papierosy o niskiej zawartości substancji smolistych nie są związane z mniejszym ryzykiem rozwoju choroby, natomiast ryzyko związane z papierosami elektronicznymi nie zostało na chwilę obecną odpowiednio ocenione – jednak kancerogeny zostały zidentyfikowane w moczu palących osób. Ekspozycja środowiskowa na dym tytoniowy jest również związana ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka pęcherza moczowego. Dym tytoniowy zawiera bowiem aminy aromatyczne i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, które są wydalane przez nerki.

Narażenie zawodowe na aminy aromatyczne, wielopierścieniowe węglowodory, aromatyczne i chlorowane węglowodory to drugi najważniejszy czynnik ryzyka rozwoju raka pęcherza moczowego, odpowiadający za około 10% wszystkich przypadków. Ten rodzaj narażenia zawodowego występuje głównie w zakładach przemysłowych przetwarzających farby, barwniki, metale i produkty naftowe .

Chociaż występowanie raka pęcherza moczowego u członków rodziny ma niewielki wpływ na ryzyko rozwoju raka pęcherza moczowego to jednak predyspozycje genetyczne mają wpływ na częstość występowania tego nowotworu poprzez wpływ na podatność na czynniki ryzyka.

Wpływ nawyków związanych ze spożywaniem płynów nie został do końca udowodniony, jednak chlorowanie wody pitnej i późniejsze poziomy trihalometanów są potencjalnie rakotwórcze, tak samo jak obecność arsenu w wodzie pitnej.

Nawyki żywieniowe wydają się mieć ograniczony wpływ na ryzyko rozwoju raka pęcherza moczowego, ale ostatnio specjaliści zasugerowali ochronne działanie flawonoidów, a dietę śródziemnomorską, charakteryzującą się wysokim spożyciem warzyw i tłuszczów nienasyconych (oliwa z oliwek) oraz umiarkowanym spożyciem białka, powiązano z pewną redukcją ryzyka zachorowania na raka pęcherza moczowego.  Dodatkowo udowodniono wpływ zwiększonego spożycia owoców na zmniejszenie ryzyka pojawienia się tego nowotworu ale efekt ten jest istotny tylko u kobiet.

Narażenie na promieniowanie jonizujące również wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka pęcherza moczowego, a do zachorowania przyczynia się także schistosomatoza, czyli przewlekłe endemiczne zapalenie pęcherza moczowego związane z  nawracającymi infekcjami wywołanymi przywrą pasożytniczą.

Jak wykryć raka pęcherza moczowego – objawy

Najczęstszym objawem raka pęcherza moczowego jest krwiomocz, o charakterze nawracającym lub stałym, przebiegający bez dolegliwości bólowych, który zgłasza ok. 85% chorych. Wśród innych objawów wymienia się również częste, bolesne oddawanie moczu, pieczenie w trakcie mikcji, zaburzenia mikcji, jak również uczucie nie w pełni opróżnionego pęcherza moczowego. Wraz z rozwojem nowotworu u chorych pojawiają się dodatkowe objawy takie jak ból pleców, ból w okolicy lędźwiowej lub podbrzuszu jak również problemy z oddawaniem moczu, czy nawet zatrzymanie moczu ale także częstomocz lub parcia naglące. U pacjentów w zaawansowanym stadium choroby mogą pojawiać się także  obrzęki limfatyczne kończyn dolnych, co jest konsekwencją zajęcia przez nowotwór węzłów chłonnych miednicy.

Badania w diagnostyce raka pęcherza moczowego

Rozpoznanie raka pęcherza moczowego przeprowadza się w oparciu o wywiad i badanie fizykalne. Podstawę diagnostyki raka pęcherza moczowego stanowi cystoskopia, czyli wziernikowanie wnętrza pęcherza moczowego. Przy wstępnym rozpoznaniu pomocne mogą być również USG jamy brzusznej oraz badanie ogólne moczu. Dodatkowo w diagnostyce raka pęcherza moczowego wykorzystuje się badania obrazowe takie jak tomografię komputerową i rezonans magnetyczny z kontrastem.

Jak długo rozwija się rak pęcherza moczowego

Warto pamiętać, że rak pęcherza moczowego to podstępny nowotwór, który może rozwijać się  w sposób bezobjawowy. W wielu przypadkach objawy tego nowotworu są przez pacjentów mylone z innymi, nieonkologicznymi schorzeniami urologicznymi. Rozwój raka pęcherza moczowego jest zazwyczaj krótki. Tak jak w przypadku każdego nowotworu szybkie reagowanie w momencie powstania niepokojących objawów decyduje o skuteczności leczenia. Ponadto regularne (raz w roku), profilaktyczne konsultacje  u urologa, wykonywanie USG jamy brzusznej i badanie ogólne moczu mogą przyczyniać się do  szansy na znalezienie przypadkowego ogniska raka we wczesnym etapie rozwoju.

Czy rak pęcherza moczowego jest wyleczalny

Istnieje szansa na całkowite wyleczenie raka pęcherza moczowego. Tak jak w przypadku innych nowotworów o skuteczności leczenia decyduje przede wszystkim stadium zaawansowania choroby w momencie stawiania diagnozy. Im wcześniej rozpoznany nowotwór tym większa szansa na jego wyleczenie. Niestety raka pęcherza moczowego charakteryzuje wysoki odsetek nawrotów choroby dlatego po zakończonym leczeniu wykonywanie badań kontrolnych jest priorytetem w przypadku każdego pacjenta.

Rak pęcherza moczowego – przerzuty

Tak jak w przypadku innych nowotworów i w raku pęcherza moczowego możliwe jest występowanie przerzutów. W większości przypadków lokalizują się one w węzłach chłonnych, wątrobie i płucach. Możliwe są również przerzuty do innych narządów np. mózgu czy kości niemniej jednak występują one znacznie rzadziej. Podstawę diagnostyki przerzutów stanowią badania obrazowe takie jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny jamy brzusznej, klatki piersiowej i miednicy,

Jak leczyć raka pęcherza moczowego – dostępne metody

Podstawą jest zawsze leczenie endoskopowe polegające na pobraniu wycinków lub próbie wycięcia całej masy guza za pomocą technik endoskopowych przezcewkowych. Wykorzystuje się do tego metody elektroresekcji lub resekcji laserem. Po pobraniu wycinków i potwierdzeniu typu raka oraz głębokości naciekania, po analizie badań obrazowych padają dalsze decyzje: nadzór – regularne cystoskopie, dodatkowe wycięcie blizny lub usunięcie całego pęcherza moczowego z wytworzeniem różnego rodzaju przetok. Chemioterapia jest bardzo często stosowana w postaci wlewek dopęcherzowych lub dożylnie jako terapia poprzedzająca usunięcie całego pęcherza. Radio i chemio terapia bywa również wykorzystywana w przypadku przerzutów i nieoperacyjnych przypadków tego nowotworu (zbyt zaawansowanych).