Niedoczynność tarczycy. Poznaj jej główne objawy i metody leczenia

Niedoczynność tarczycy to jedno z najczęstszych zaburzeń endokrynologicznych. Częstość występowania tej choroby wzrasta z wiekiem, osiągając szczyt u osób powyżej 60. roku życia. W Europie częstość występowania niedoczynności tarczycy wynosi od 3% do 5%, z podobnymi różnicami w zależności od płci i wieku. Badania przeprowadzone przez British Thyroid Association wskazują, że subkliniczna niedoczynność tarczycy może dotyczyć aż 10% populacji kobiet w wieku powyżej 55 lat, co podkreśla potrzebę regularnych badań przesiewowych. Choroba ta polega na niewystarczającym wytwarzaniu hormonów tarczycy przez gruczoł tarczowy co prowadzi do spowolnienia wielu procesów metabolicznych w organizmie. Tarczyca jest małym, motylkowatym gruczołem znajdującym się na przedniej części szyi, który odgrywa kluczową rolę w regulacji metabolizmu, temperatury ciała oraz funkcji sercowo-naczyniowych. Gdy tarczyca nie produkuje wystarczającej ilości hormonów takich jak tyroksyna (T4) i trijodotyronina (T3), dochodzi do szeregu zaburzeń, które mogą znacząco wpływać na jakość życia pacjenta. W tym artykule omówimy główne objawy niedoczynności tarczycy, przyczyny jej pojawienia się oraz metody leczenia.

Objawy niedoczynności tarczycy

Objawy niedoczynności tarczycy mogą być różnorodne i często rozwijają się stopniowo, co sprawia, że choroba ta bywa trudna do zdiagnozowania we wczesnym stadium. Charakterystyczne objawy to:

• zmęczenie i osłabienie: pacjenci z niedoczynnością tarczycy często skarżą się na chroniczne zmęczenie, brak energii oraz ogólne osłabienie. Często występuje uczucie senności, które utrzymuje się przez cały dzień mimo odpowiedniej ilości snu.
• przyrost masy ciała: niewystarczające wytwarzanie hormonów tarczycy spowalnia metabolizm, co może prowadzić do nieuzasadnionego przyrostu masy ciała mimo braku zmian w diecie lub poziomie aktywności fizycznej.
• nietolerancja zimna: pacjenci często odczuwają zimno bardziej intensywnie niż inni, co jest wynikiem spowolnionego metabolizmu i zmniejszonej produkcji ciepła przez organizm.
• sucha skóra i łamliwe włosy: niedoczynność tarczycy może powodować, że skóra staje się sucha, szorstka i podatna na podrażnienia. Włosy mogą stać się cienkie, łamliwe a u niektórych pacjentów występuje nadmierne wypadanie włosów.
• obrzęki: choroba ta może prowadzić do zatrzymania płynów w organizmie, co objawia się obrzękami, zwłaszcza w okolicy twarzy, powiek oraz rąk i stóp.
• zaparcia: spowolnienie metabolizmu wpływa również na pracę jelit, co prowadzi do problemów z wypróżnianiem, w tym uporczywych zaparć.
• zaburzenia nastroju: niedoczynność tarczycy może prowadzić do depresji, apatii, uczucia smutku oraz ogólnego obniżenia nastroju. U niektórych pacjentów mogą pojawić się problemy z koncentracją i pamięcią.
• bradykardia: spowolnione tempo pracy serca, znane jako bradykardia jest kolejnym objawem niedoczynności tarczycy, który może prowadzić do osłabienia, zawrotów głowy, a w skrajnych przypadkach nawet omdleń.

Warto zauważyć, że objawy niedoczynności tarczycy mogą różnić się w zależności od wieku pacjenta oraz stopnia niedoboru hormonów. U dzieci objawy mogą obejmować opóźnienie wzrostu, zaburzenia w rozwoju poznawczym oraz opóźnione dojrzewanie płciowe. U osób starszych niedoczynność tarczycy może być mylona z innymi schorzeniami, takimi jak depresja czy demencja.

Przyczyny niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy może mieć różne przyczyny, które prowadzą do zmniejszenia produkcji hormonów tarczycy. Do najczęstszych przyczyn należą:

• choroba Hashimoto: jest to autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, w którym układ odpornościowy atakuje i niszczy komórki tarczycy, prowadząc do stopniowego zaniku gruczołu i zmniejszenia produkcji hormonów. Choroba Hashimoto jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy w krajach rozwiniętych.
• leczenie jodem promieniotwórczym: terapia jodem radioaktywnym, stosowana w leczeniu nadczynności tarczycy, może prowadzić do uszkodzenia gruczołu tarczycy i w konsekwencji do niedoczynności.
• chirurgiczne usunięcie tarczycy: operacyjne usunięcie gruczołu tarczycy (tyreoidektomia) z powodu guzów, wola czy nadczynności tarczycy prowadzi do trwałej niedoczynności tarczycy, wymagającej dożywotniej terapii hormonalnej.
• niedobór jodu: jod jest niezbędnym składnikiem do produkcji hormonów tarczycy. Niedobór jodu w diecie, który był powszechnym problemem przed wprowadzeniem jodowania soli, nadal jest przyczyną niedoczynności tarczycy w niektórych częściach świata.
• wrodzone zaburzenia: niektóre dzieci rodzą się z niedoczynnością tarczycy z powodu wrodzonych wad rozwojowych gruczołu tarczycy lub zaburzeń w syntezie hormonów tarczycy. Nieleczona wrodzona niedoczynność tarczycy może prowadzić do kretynizmu, czyli poważnego upośledzenia umysłowego i fizycznego.
• leczenie farmakologiczne: niektóre leki, lit oraz niektóre preparaty stosowane w leczeniu nowotworów mogą wpływać na funkcjonowanie tarczycy i prowadzić do jej niedoczynności.

W niektórych przypadkach przyczyna niedoczynności tarczycy może pozostać nieznana, a choroba rozwija się stopniowo bez wyraźnego czynnika sprawczego. W takich przypadkach mówi się o idiopatycznej niedoczynności tarczycy.

Diagnostyka niedoczynności tarczycy

Diagnostyka niedoczynności tarczycy opiera się na badaniu objawów klinicznych oraz testach laboratoryjnych. Pierwszym krokiem jest ocena poziomu hormonu tyreotropowego (TSH) we krwi. TSH jest hormonem produkowanym przez przysadkę mózgową, który stymuluje tarczycę do produkcji hormonów T4 i T3. W przypadku niedoczynności tarczycy poziom TSH jest zwykle podwyższony co oznacza, że przysadka mózgowa próbuje kompensować niedobór hormonów tarczycy.

Kolejnym krokiem jest pomiar poziomu wolnej tyroksyny (fT4), która jest biologicznie aktywną formą hormonu T4. Obniżony poziom fT4 przy podwyższonym TSH potwierdza diagnozę niedoczynności tarczycy. W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy podejrzewa się wtórną niedoczynność tarczycy, spowodowaną zaburzeniami w przysadce mózgowej poziom TSH może być niski lub prawidłowy a jedynie poziom fT4 będzie obniżony.

Dodatkowe badania mogą obejmować ocenę przeciwciał przeciwtarczycowych takich jak przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej (anti-TPO) i przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (anti-TG). Obecność tych przeciwciał jest charakterystyczna dla choroby Hashimoto i może pomóc w potwierdzeniu autoimmunologicznego charakteru niedoczynności tarczycy.

Leczenie niedoczynności tarczycy

Leczenie niedoczynności tarczycy polega na doustnym przyjmowaniu syntetycznej lewotyroksyny (L-T4), która jest syntetycznym odpowiednikiem hormonu tyroksyny produkowanego przez tarczycę. Celem leczenia jest normalizacja poziomu TSH i fT4 oraz złagodzenie objawów klinicznych choroby.

Dawkowanie lewotyroksyny jest indywidualnie dostosowywane do potrzeb pacjenta w zależności od wieku, masy ciała, współistniejących chorób oraz nasilenia niedoczynności tarczycy. Leczenie rozpoczyna się zazwyczaj od niskiej dawki, która jest stopniowo zwiększana w oparciu o regularne kontrole poziomu TSH i fT4.

Lewotyroksynę należy przyjmować codziennie najlepiej rano, na czczo, co najmniej 30 minut przed posiłkiem aby zapewnić optymalne wchłanianie leku. Regularne kontrole poziomu hormonów są kluczowe dla oceny skuteczności leczenia i dostosowania dawki ponieważ zbyt niska dawka leku może nie w pełni skorygować niedoczynność a zbyt wysoka może prowadzić do objawów nadczynności tarczycy takich jak nerwowość, kołatanie serca czy utrata masy ciała. W większości przypadków leczenie niedoczynności tarczycy jest dożywotnie jednak odpowiednia terapia pozwala na pełną kontrolę objawów i prowadzenie normalnego życia.

Niedoczynność tarczycy a ciąża

Niedoczynność tarczycy może mieć szczególne znaczenie w kontekście ciąży ponieważ hormony tarczycy odgrywają kluczową rolę w rozwoju płodu, zwłaszcza w pierwszym trymestrze, kiedy tarczyca płodu nie jest jeszcze w pełni rozwinięta. Nieleczona lub niewłaściwie leczona niedoczynność tarczycy u kobiet w ciąży może prowadzić do poważnych powikłań takich jak poronienie, przedwczesny poród, niska masa urodzeniowa dziecka a także do zaburzeń rozwoju neurologicznego płodu.

Kobiety z rozpoznaną niedoczynnością tarczycy, które planują ciążę powinny skonsultować się z lekarzem przed zajściem w ciążę w celu optymalizacji leczenia i monitorowania poziomu hormonów. W czasie ciąży konieczne może być zwiększenie dawki lewotyroksyny ponieważ zapotrzebowanie na hormony tarczycy wzrasta. Regularne kontrole poziomu TSH i fT4 są kluczowe, aby zapewnić odpowiednie leczenie i minimalizować ryzyko powikłań zarówno dla matki jak i dziecka.

Niedoczynność tarczycy u dzieci

Niedoczynność tarczycy u dzieci, choć rzadsza niż u dorosłych jest poważnym schorzeniem, które może mieć długotrwałe konsekwencje dla rozwoju fizycznego i umysłowego dziecka. Wrodzona niedoczynność tarczycy, która może wynikać z nieprawidłowego rozwoju gruczołu tarczycy lub zaburzeń w syntezie hormonów tarczycy jest najczęstszą przyczyną tego schorzenia u noworodków. Nieleczona wrodzona niedoczynność tarczycy może prowadzić do kretynizmu, charakteryzującego się ciężkim upośledzeniem umysłowym, opóźnieniem wzrostu oraz zaburzeniami rozwoju fizycznego. U starszych dzieci, niedoczynność tarczycy może powodować zmęczenie, osłabienie, trudności w nauce, opóźnienie dojrzewania płciowego a także problemy z koncentracją. Wczesne wykrycie i leczenie niedoczynności tarczycy, zazwyczaj za pomocą syntetycznej lewotyroksyny jest kluczowe dla zapewnienia prawidłowego rozwoju dziecka i uniknięcia poważnych powikłań.

Niedoczynność tarczycy u mężczyzn

W badaniach opublikowanych w The Lancet Diabetes & Endocrinology oszacowano, że niedoczynność tarczycy jest 5-8 razy częstsza u kobiet niż u mężczyzn. Niedoczynność tarczycy u mężczyzn, choć mniej powszechna niż u kobiet to  może znacząco wpływać na zdrowie i jakość życia. Objawy niedoczynności tarczycy u mężczyzn często rozwijają się stopniowo co może prowadzić do opóźnionej diagnozy. Charakterystyczne symptomy obejmują chroniczne zmęczenie, osłabienie mięśni, przyrost masy ciała, uczucie zimna a także problemy z koncentracją i pamięcią. Warto pamiętać, że u mężczyzn niedoczynność tarczycy może również wpływać na funkcje rozrodcze prowadząc do obniżenia libido, zaburzeń erekcji i problemów z płodnością.

Powikłania nieleczonej niedoczynności tarczycy

Nieleczona lub źle kontrolowana niedoczynność tarczycy może prowadzić do szeregu powikłań zdrowotnych, które mogą mieć poważne konsekwencje dla pacjenta. Do najważniejszych powikłań należą:

• obrzęk śluzowaty: jest to ciężka postać niedoczynności tarczycy, która prowadzi do nagromadzenia się mucyny w tkankach co objawia się uogólnionymi obrzękami, szczególnie na twarzy. Obrzęk śluzowaty może prowadzić do śpiączki obrzękowej, która jest stanem zagrożenia życia i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.
• choroby serca: niedoczynność tarczycy może prowadzić do zwiększenia poziomu cholesterolu we krwi, co zwiększa ryzyko miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca czy udar mózgu.
• niepłodność: nieleczona niedoczynność tarczycy może wpływać na układ rozrodczy i prowadzić do problemów z płodnością zarówno u kobiet jak i mężczyzn.
• zaburzenia psychiczne: niedoczynność tarczycy może prowadzić do depresji, apatii, problemów z pamięcią i koncentracją a w ciężkich przypadkach nawet do zaburzeń psychotycznych.