Najczęstsze wady postawy u dzieci
Współczesne dzieci coraz rzadziej wspinają się po drzewach, biegają na podwórku czy grają w klasy. Zamiast tego wiele godzin spędzają przy biurkach, komputerach czy tabletach, co w połączeniu z niewłaściwą ergonomią i brakiem aktywności fizycznej niesie ze sobą poważne konsekwencje dla ich zdrowia. Efektem tego są wady postawy, które często rozwijają się niezauważone aż stają się poważnym problemem. Czy zastanawialiście się, jak rozpoznać pierwsze sygnały ostrzegawcze i co zrobić aby zapobiec ich rozwojowi? Ten artykuł to przewodnik dla rodziców i opiekunów, którzy chcą zadbać o zdrowy rozwój kręgosłupa i całego ciała swoich dzieci, zanim będzie za późno.
Skolioza – boczne skrzywienie kręgosłupa
Skolioza jest jedną z najpowszechniejszych wad postawy u dzieci i polega na bocznym skrzywieniu kręgosłupa, które może występować w jednym lub dwóch łukach. Objawy skoliozy często nie są dostrzegane w pierwszych stadiach, ponieważ dziecko nie odczuwa bólu ani dyskomfortu a zniekształcenia bywają nieznaczne. Rodzice mogą jednak zwrócić uwagę na pewne subtelne oznaki wskazujące na możliwą skoliozę. Należy do nich nierówne ustawienie barków, bioder albo łopatek. Można również zaobserwować odmienną linię talii po lewej i prawej stronie lub wyraźniejszy garb żebrowy, który staje się widoczny podczas skłonu w przód. Przyczyny skoliozy są zróżnicowane i obejmują zarówno wrodzone wady kręgów, choroby nerwowo-mięśniowe, jak i nieprawidłowości nabyte w związku z przeciążeniami czy utrwalonymi złymi nawykami. Leczenie skoliozy bywa długotrwałe i wymaga regularnej rehabilitacji, ćwiczeń korekcyjnych a w niektórych przypadkach również noszenia gorsetu ortopedycznego. Kluczowe znaczenie ma wczesne wykrycie nieprawidłowości, gdy kręgosłup dziecka wciąż jest elastyczny i podatny na korekcję.
Kifoza – nadmierne uwypuklenie odcinka piersiowego
Kifoza, zwana potocznie plecami okrągłymi, polega na nadmiernym wygięciu odcinka piersiowego kręgosłupa, co sprawia, że sylwetka dziecka staje się przygarbiona a barki wysunięte do przodu. W tym zaburzeniu głowa zazwyczaj znajduje się w protrakcji, czyli wyraźnie przed linią klatki piersiowej a górna część pleców jest zaokrąglona. Taka postawa wynika najczęściej z osłabienia mięśni grzbietu i nadmiernego napięcia mięśni piersiowych. Nie bez znaczenia jest również nawyk zgarbionego siedzenia w szkole, przed komputerem czy telewizorem. Dziecko z kifozą może nie uskarżać się na ból, jednak regularne przeciążenie kręgosłupa oraz utrzymywanie niewłaściwej sylwetki mogą prowadzić do dalszych problemów, w tym do przyspieszonego zużywania się krążków międzykręgowych. Sygnałem dla rodziców może być wyraźne pochylanie się dziecka przy odrabianiu lekcji, opieranie się na łokciach podczas siedzenia czy nierównomierne wsparcie ciężaru ciała przy stojącej sylwetce. W przypadku rozpoznania kifozy istotne jest wprowadzenie specjalistycznych ćwiczeń rozciągających mięśnie piersiowe, wzmacniających mięśnie grzbietu oraz nawyku prawidłowej postawy w każdej aktywności.
Lordoza – nadmierne wygięcie odcinka lędźwiowego
Lordoza to fizjologiczne wygięcie kręgosłupa w odcinku lędźwiowym ale w niektórych przypadkach występuje w postaci nadmiernej lordozy lędźwiowej, nazywanej także plecami wklęsłymi. Dziecko z lordozą postawy wygląda, jakby przesadnie wypychało brzuch do przodu, a jednocześnie odcinek lędźwiowy jest mocno zaznaczony. Przyczyną mogą być zarówno uwarunkowania anatomiczne, jak i brak równowagi między mięśniami brzucha a mięśniami grzbietu. Często dzieci o nadmiernie wklęsłych plecach skarżą się na bóle w dolnym odcinku kręgosłupa po dłuższym czasie spędzonym w pozycji stojącej lub siedzącej. Istotne jest zwrócenie uwagi na sposób siedzenia i chodzenia oraz korekta postawy, tak aby dziecko nie wypychało bioder nadmiernie w przód. Ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha i rozciągające okolice lędźwi odgrywają kluczową rolę w przeciwdziałaniu nadmiernej lordozie, a w przypadku jej utrwalenia mogą zapobiec dalszym dolegliwościom w późniejszym wieku.
Płaskostopie i stopa płasko-koślawa
Płaskostopie to jedna z najczęstszych wad postawy, przejawiająca się obniżeniem lub zanikiem łuku podłużnego stopy. U młodszych dzieci płaskostopie fizjologiczne bywa normą rozwojową, jednak z upływem lat łuk powinien wykształcić się prawidłowo. Kiedy tak się nie dzieje, stopy mogą zacząć boleć po dłuższym spacerze lub intensywnym wysiłku a dziecko często unika aktywności ruchowej ze względu na dyskomfort. W niektórych przypadkach stwierdza się płasko-koślawe ustawienie stóp, co oznacza dodatkowo nieprawidłowy rozkład obciążenia w obrębie stawu skokowego i pięty. Taka wada wpływa negatywnie na rozłożenie sił w całym układzie ruchu i może prowadzić do wtórnych zmian w wyższych partiach ciała. Istotnym elementem przeciwdziałania płaskostopiu jest chodzenie boso po zróżnicowanych nawierzchniach, ćwiczenia mięśni stóp oraz stosowanie odpowiednio dobranego obuwia z elastyczną podeszwą. W niektórych sytuacjach niezbędne może się okazać wsparcie w formie wkładek ortopedycznych, a w przypadku poważniejszych schorzeń – regularna rehabilitacja i ćwiczenia korekcyjne.
Koślawość i szpotawość kolan
Koślawość kolan objawia się charakterystycznym ustawieniem kończyn dolnych w kształcie litery X, przy czym kolana są zbliżone do siebie a kostki stóp pozostają wyraźnie oddalone. Szpotawość, stanowiąca odwrotność tego zaburzenia, przypomina kształt litery O, ponieważ kolana znajdują się dalej od siebie a kostki stóp stykają się. Obie wady mogą powodować przeciążenia w stawach kolanowych i w dalszej perspektywie bóle, obrzęki lub ograniczenie sprawności ruchowej. Dziecko z koślawością lub szpotawością kolan często ma także zaburzoną motorykę, wolniej biega i szybciej się męczy. Przyczyną może być otyłość, nieprawidłowe obciążanie kończyn, wady wrodzone czy przyzwyczajenia ruchowe, na przykład układanie nóg w niewłaściwej pozycji podczas siedzenia. Rozwiązaniem tych problemów są ćwiczenia korekcyjne, ogólnorozwojowe zajęcia sportowe, w niektórych przypadkach terapia manualna, a także eliminacja czynników pogłębiających wadę, takich jak nadmierna masa ciała czy zbyt obciążające aktywności.
Plecy płaskie i znaczenie utrzymania fizjologicznych krzywizn
Plecy płaskie to wada postawy polegająca na zmniejszeniu lub zniesieniu fizjologicznych krzywizn kręgosłupa, czyli kifoz piersiowych i lordoz lędźwiowych. W efekcie sylwetka dziecka wygląda nienaturalnie wyprostowana, zaś krążki międzykręgowe są bardziej narażone na przeciążenia. Plecy płaskie mogą powodować dyskomfort i szybsze męczenie się przy dłuższym siedzeniu czy staniu. Ważne jest wspieranie prawidłowego rozwoju mięśni utrzymujących właściwe krzywizny kręgosłupa. Regularna aktywność fizyczna i ćwiczenia dobrane przez fizjoterapeutę pomagają wzmocnić mięśnie brzucha, grzbietu oraz pośladków, co pozwala zachować równowagę i prawidłowe krzywizny.
Profilaktyka, wczesne wykrywanie i rola właściwej aktywności ruchowej
Najskuteczniejszym sposobem ograniczenia skutków wad postawy jest ich wczesne wykrycie oraz profilaktyka. Dzieci powinny pozostawać pod stałą kontrolą pediatry i ortopedy, zwłaszcza w okresach skoków wzrostowych, gdy ryzyko pogłębiania się wad jest największe. Regularne badania przesiewowe w szkołach ułatwiają rozpoznanie skoliozy czy innych skrzywień kręgosłupa, a konsekwentne wdrażanie ćwiczeń korekcyjnych zapobiega dalszemu rozwojowi tych nieprawidłowości. Ważnym aspektem jest również edukacja rodziców i nauczycieli, którzy powinni zwracać uwagę na sposób siedzenia i stania dzieci a także zachęcać je do ruchu. Sport i zabawy ruchowe są kluczowe w profilaktyce wad postawy, jednak warto zwrócić uwagę na to, by aktywności były zróżnicowane. W niektórych przypadkach dyscypliny jednostronne, na przykład tenis, mogą prowadzić do asymetrii, jeśli nie zostaną uzupełnione ćwiczeniami kompensacyjnymi. Pływanie i ćwiczenia ogólnorozwojowe to aktywności szczególnie polecane dzieciom z tendencją do nieprawidłowego ukształtowania sylwetki, ponieważ angażują większość grup mięśniowych i sprzyjają harmonijnemu rozwojowi. Nawyki związane z aktywnym spędzaniem czasu należy kształtować już we wczesnym dzieciństwie, dając najmłodszym pozytywny przykład i pokazując, że ruch jest naturalną częścią życia.
Znaczenie prawidłowej ergonomii i kształtowania zdrowych nawyków
Zarówno w domu, jak i w szkole trzeba zadbać o to aby dzieci miały zapewnione warunki sprzyjające prawidłowej postawie. Odpowiednio dobrane krzesło i biurko, dzięki którym maluch może opierać stopy o podłogę, a przedramiona o blat, są niezbędne, by kręgosłup nie ulegał przeciążeniom. Istotna jest również częsta zmiana pozycji w trakcie nauki, robienie krótkich przerw i rozciąganie się, co pomaga zapobiegać zastaniu mięśni oraz utrwalaniu się niewłaściwego ułożenia kręgosłupa. Uwagę warto zwrócić również na wybór tornistra. Powinien mieć szerokie, regulowane szelki i odpowiednio usztywnione plecy, co pozwoli równomiernie rozkładać ciężar na barkach. Dziecko należy zachęcać do noszenia obu szelek, unikając sytuacji, w której plecak przewieszony jest przez jedno ramię. W domu warto też dbać o dostateczną ilość snu i regeneracji, ponieważ zmęczenie może prowadzić do większej podatności na przyjmowanie nieprawidłowej pozycji ciała.
