Nadczynność tarczycy
Nadczynność tarczycy jest to zespół objawów rozwijających się w następstwie zwiększonej produkcji i uwalniania hormonów tarczycy: tyroksyny (T4) oraz trijodotyroniny (T3). Czynność tarczycy regulowana jest przez przysadkę mózgową, która wydziela TSH pobudzającą tarczycę do produkcji jej hormonów. Tarczyca jest narządem endokrynnym położonym na szyi i odpowiedzialnym za regulowanie wielu procesów metabolicznych organizmu, wzrastania i dojrzewania. Substancją niezbędną do prawidłowej produkcji hormonów tarczycy jest jod, którego zarówno niedobór, jak i nadmiar wpływa istotnie na funkcję tarczycy.
Nadczynność tarczycy dotyczy około 2 % populacji ogólnej, ze zdecydowaną przewagą kobiet. Ryzyko zachorowania na tę chorobę jest stałe przez całe życie.
Przyczyny rozwoju nadczynności tarczycy są zróżnicowane. W populacji osób dorosłych istotne znaczenie ma podaż jodu. Na obszarach o prawidłowej podaży jodu do najczęstszych zaburzeń należy choroba Gravesa-Basedowa – rodzaj autoimmunologicznego schorzenia. Zaś na obszarach o niedostatecznej podaży jodu dominuje wole guzkowe tarczycy pod postacią pojedynczego lub mnogich nadczynnych guzków. Do rzadszych przyczyn należy zaliczyć raki tarczycy, guzy przysadki produkujące TSH oraz nadczynność tarczycy indukowaną lekami (tj.: amiodaron, węglan litu, środki kontrastowe, interferon).
Objawy nadczynności tarczycy
Objawami sugerującymi nadczynność tarczycy są: uczucie gorąca, drżenie rąk, wzmożona potliwość, wypadanie włosów, zwiększona drażliwość i płaczliwość, uczucie kołatania serca, bezsenność, biegunka, chudnięcie, osłabienie siły mięśniowej oraz zaburzenia miesiączkowania. Dodatkowo może pojawić się bardzo charakterystyczny objaw w postaci wytrzeszczu oczu, zaczerwienienia i obrzęku powiek, a w cięższych przypadkach zaburzeń widzenia (podwójne widzenie, zmniejszona ostrość widzenia oraz zaburzenia widzenia barw).
Choroba manifestuje się różnie w różnych grupach wiekowych. I tak w przypadku dzieci może wiązać się z przedłużającą się żółtaczką noworodków, a u większych dzieci przyspieszonym tempem wzrastania, przedwczesnym zarastaniem nasad kostnych i niskim wzrostem ostatecznym. U osób w podeszłym wieku z kolei objawy nadczynności tarczycy mogą być słabiej wyrażone. Mogą dominować osłabienie, apatia oraz zaburzenia ze strony układu krążenia, takie jak zaburzenia rytmu serca (migotanie przedsionków), objawy niewydolności serca, nadciśnienie tętnicze oraz zaostrzenie choroby niedokrwiennej serca.
Jak diagnozuje się nadczynność tarczycy?
W razie zaobserwowania powyższych objawów należy zgłosić się do lekarza rodzinnego lub endokrynologa, który po zebraniu wywiadu oraz dokładnym zbadaniu pacjenta zleci badania. W pierwszym rzędzie ocenione będzie TSH, a jeżeli jego wynik będzie nieprawidłowy, lekarz oznaczy również fT4 i fT3. O pierwotnej nadczynności tarczycy mówimy, gdy obniżonym wartościom TSH towarzyszy podwyższony poziom fT4 i/lub fT3. Po ustaleniu rozpoznania nadczynności tarczycy lekarz będzie starał się ustalić jej przyczynę, a co za tym idzie wybrać najwłaściwszą strategię leczniczą. Pomocne w tym będzie m.in. badanie USG tarczycy oraz oznaczenie poziomów przeciwciał (anty-TSHR czy anty-TPO). Na podstawie charakterystycznych obrazów USG tarczycy można rozpoznać wiele jednostek chorobowych, będących przyczyną nadczynności tarczycy, w tym chorobę Gravesa-Basedova, czy wole guzkowe. W przypadku stwierdzenia zmian ogniskowych (guzków) tarczycy niektórzy pacjenci zostaną zakwalifikowani do biopsji cienkoigłowej , która w małoinwazyjny sposób pozwala zweryfikować charakter zmiany i warunkuje dalsze leczenie (obserwacja lub leczenie operacyjne). Oznaczenie poziomów przeciwciał może mieć kluczowe znaczenia dla postawienia rozpoznania m.in. choroby Gravesa-Basedowa.
Leczenie nadczynności tarczycy
Istnieje wiele sposobów leczenia nadczynności tarczycy. Wybór leczenia zależy od przyczyny nadczynności tarczycy, nasilenia objawów, wieku pacjenta oraz chorób współistniejących. Dodatkowo uwzględnia się preferencje pacjenta. Stąd rodzaj terapii ustala się bardzo indywidualnie. W leczeniu nadczynności tarczycy stosuje się leczenie farmakologiczne, którego głównym celem jest obniżenie stężenia hormonów tarczycowych we krwi i/lub zmniejszenie efektów ich działania. Innym leczeniem jest leczenie radykalne w postaci podania radiojodu lub leczenia operacyjnego. Niekiedy leczenie farmakologiczne służy wstępnemu opanowaniu objawów nadczynności tarczycy i przygotowaniu pacjenta do dalszego etapu leczenia, jakim będzie operacja lub podanie jodu promieniotwórczego.
W przypadku stosowania leków przeciwtarczycowych lekarz prowadzący będzie w kilkutygodniowych odstępach monitorował efekty leczenia, oceniając głównie ustępowanie objawów nadczynności oraz oznaczając TSH. Pacjenci przyjmujący leki przeciwtarczycowe powinni pamiętać o ich potencjalnych działaniach niepożądanych, które wprawdzie zdarzają się rzadko, ale mogą być groźne w konsekwencjach. Jeżeli wystąpi niejasna gorączka, ból gardła, świąd lub zażółcenie skóry, albo dolegliwości bólowe stawów należy zgłosić się do lekarza prowadzącego celem kontroli.
Terapia jodem promieniotwórczym polega na doustnym podaniu preparatu jodu, który nieodwracalnie uszkadza komórki tarczycowe i prowadzi do pełnego wyleczenia nadczynności tarczycy. Efekt działania jodu rozwija się w ciągu kilku miesięcy. Zdarza się niekiedy, że w przypadku dużego wola lub wola guzkowego konieczne jest powtórzenie zabiegu. Naturalną konsekwencją tego leczenia, której nie traktujemy jako powikłania, jest niedoczynność tarczycy wymagająca suplementacji hormonalnej. Należy pamiętać, że terapia radiojodem jest bezwzględnie przeciwskazana u kobiet w ciąży i matek karmiących, a po jej zastosowaniu kobiety nie powinny planować ciąży przez 6 miesięcy.
Leczenie operacyjne zaleca się głównie w przypadku podejrzenia lub potwierdzenia raka, a także w przypadku dużego wola uciskającego tarczycę.
Możliwość całkowitego wyleczenia jest możliwa, zależy głównie od przyczyny i zastosowanej metody leczenia. W przypadku terapii radiojodem oraz leczenia operacyjnego częstą konsekwencją jest niedoczynność tarczycy.
Nadczynności tarczycy nie należy lekceważyć, nieleczona może prowadzić do niebezpiecznych powikłań kardiologicznych (zaburzeń rytmu serca, niewydolności serca), osteoporozy lub przełomu tarczycowego, który jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia i wymaga bezwzględnie leczenia szpitalnego. Leczenie nadczynności tarczycy wymaga przestrzegania zaleceń lekarskich, regularnego przyjmowania leków i regularnych kontrolnych wizyt w poradni endokrynologicznej.
Profilaktyka
Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania powinniśmy dbać o właściwą podaż jodu w diecie (ryby morskie, szpinak, brokuły, groszek zielony, jaja kurze, mleko i jego przetwory, orzechy laskowe itd.), a w przypadku kobiet w ciąży i karmiących dodatkowo doustnych preparatów jodu. Należy też przestrzegać zakazu palenia tytoniu, gdyż w niektórych przypadkach (jak np. w chorobie Graves- Basedova) pogarsza przebieg choroby i zaostrza poważne powikłania choroby jak np. wytrzeszcz oczu.
