Krztusiec – zapomniana choroba, która znowu atakuje

Krztusiec, znany również jako koklusz  to wysoce zakaźna choroba bakteryjna wywoływana przez bakterię Bordetella pertussis. Jest to jedno z najstarszych i najczęściej rozpoznawanych schorzeń układu oddechowego, które szczególnie zagraża dzieciom ale może dotknąć osoby w każdym wieku. Krztusiec charakteryzuje się gwałtownymi atakami kaszlu, który często kończy się głębokim wdechem, przypominającym krzyk lub świst. Choroba jest niebezpieczna, zwłaszcza dla niemowląt i małych dzieci z powodu ryzyka powikłań takich jak zapalenie płuc, drgawki a nawet śmierć. W tym artykule omówimy czym dokładnie jest krztusiec, jak go rozpoznać i dlaczego aktualnie w Polsce wzrasta liczba zachorowań na tą chorobę.

Objawy krztuśca

Krztusiec przebiega w trzech fazach: fazie kataralnej (nieżytowej), fazie napadowego kaszlu i fazie rekonwalescencji inaczej zdrowienia. Początkowe objawy przypominają przeziębienie – pojawia się katar oraz lekki kaszel. W miarę postępu choroby kaszel staje się bardziej nasilony i napadowy, z charakterystycznymi duszącymi atakami, które mogą prowadzić do wymiotów. W tej fazie, kaszel może trwać wiele tygodni a nawet miesięcy, zanim zacznie ustępować. Poniżej szczegółowo opisujemy przechodzi przez trzy główne fazy rozwoju krztuśca:

1. faza nieżytowa: trwa od 1 do 2 tygodni. W tym czasie objawy są podobne do przeziębienia. Po tym okresie pojawia się charakterystyczny suchy kaszel, często nasilający się w nocy.
2. faza napadowego kaszlu: utrzymuje się przez 4 do 6 tygodni i różni się w zależności od wieku pacjenta. U dzieci kaszel często przybiera formę gwałtownych, duszących napadów, które mogą przypominać „pianie koguta”. Kaszel może występować w seriach i kończyć się odkrztuszaniem gęstej, lepkiej wydzieliny. Podczas ataków mogą również wystąpić wybroczyny, obrzęk oraz sinica twarzy. U noworodków czasami pojawiają się dodatkowo bezdechy i drgawki. Dorosłych częściej dotyka mniej charakterystyczny kaszel, który może utrzymywać się przez ponad trzy tygodnie.
3. faza zdrowienia: może trwać nawet do 4 miesięcy. Kaszel stopniowo zanika, choć może powracać, zwłaszcza po wysiłku fizycznym.

Te trzy fazy krztuśca obrazują jak choroba ta może być zróżnicowana w zależności od wieku pacjenta i ogólnego stanu zdrowia. Regularne konsultacje medyczne i diagnostyka w początkowej fazie mogą przyczynić się do skuteczniejszego leczenia i zarządzania objawami.

Diagnostyka i leczenie krztuśca

Diagnoza krztuśca może być trudna we wczesnym stadium ponieważ jego objawy przypominają inne infekcje dróg oddechowych. Lekarz może zlecić badania laboratoryjne, takie jak posiew bakteryjny, testy PCR lub badania serologiczne w celu potwierdzenia obecności Bordetella pertussis. Leczenie krztuśca opiera się głównie na antybiotykach takich jak erytromycyna, azytromycyna lub klarytromycyna, które są najbardziej skuteczne we wczesnej fazie choroby. Antybiotyki pomagają skrócić czas trwania choroby i zapobiegają jej rozprzestrzenianiu się na inne osoby. W przypadku ciężkich objawów, zwłaszcza u niemowląt, może być konieczna hospitalizacja.

Wzrost zakażeń krztuścem w Polsce i Europie

W ostatnich latach obserwuje się niepokojący wzrost liczby przypadków krztuśca w Polsce i innych krajach europejskich. Ten wzrost jest szczególnie zauważalny w populacjach, które są narażone na ryzyko, takich jak dzieci poniżej pierwszego roku życia oraz osoby starsze.

W Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich,odnotowano wzrost liczby zachorowań na krztusiec. W 2020 roku zarejestrowano około 1600 przypadków tej choroby, co stanowi znaczący wzrost w porównaniu do wcześniejszych lat. Co więcej, liczba przypadków krztuśca u dorosłych rośnie, co jest alarmującym sygnałem ponieważ dorosłe osoby mogą nie być świadome, że są zakażone i mogą nieświadomie przenosić chorobę na innych, zwłaszcza na dzieci i osoby starsze. Według informacji uzyskanych od Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny, od początku 2024 roku do połowy sierpnia zanotowano w Polsce 10 461 przypadków krztuśca. Dla porównania, w analogicznym okresie roku poprzedniego odnotowano tylko 505 przypadków.

Istnieje kilka czynników, które przyczyniają się do wzrostu zachorowań na krztusiec.

• spadek odporności poszczepiennej: wprowadzenie szczepionek przeciwko krztuścowi w latach 50. XX wieku znacząco zmniejszyło liczbę zachorowań na tę chorobę. Jednakże, ochrona jaką zapewniają szczepionki, zmniejsza się z czasem. Szczepionka DTP (błonica, tężec, krztusiec) jest skuteczna ale ochrona przed krztuścem może zacząć zanikać już po kilku latach. W rezultacie, osoby zaszczepione w dzieciństwie mogą być podatne na zakażenie w późniejszym życiu jeśli nie otrzymają dawki przypominającej.
• zmiany w patogenie: bakteria Bordetella pertussis może ulegać mutacjom  co może zmieniać jej zdolność do wywoływania choroby lub wpływać na skuteczność szczepionek. Takie zmiany mogą przyczyniać się do zwiększenia liczby zachorowań.
• niedostateczna liczba szczepień: w niektórych krajach, w tym w Polsce wzrasta liczba rodziców, którzy rezygnują ze szczepień swoich dzieci. Jest to spowodowane między innymi rosnącym ruchem antyszczepionkowym oraz dezinformacją na temat szczepień. Brak szczepień powoduje, że coraz większa liczba dzieci jest narażona na zakażenie krztuścem.
• wczesna diagnoza i świadomość społeczna: wielu ludzi, w tym pracownicy służby zdrowia  może nie być świadomych, że krztusiec nadal stanowi zagrożenie. Objawy często są mylone z innymi schorzeniami układu oddechowego, co opóźnia diagnozę i leczenie a także sprzyja dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby.
• mobilność i globalizacja: wzmożone podróże międzynarodowe i migracje ludności również przyczyniają się do szybszego rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych, w tym krztuśca. Osoby podróżujące mogą przenosić bakterie między krajami i regionami, gdzie szczepienia mogą być mniej powszechne.

Jak zatrzymać wzrost zakażeń?

Aby zatrzymać wzrost zachorowań na krztusiec, konieczne są działania na kilku poziomach:

• wzmocnienie programów szczepień: regularne szczepienia i dawki przypominające są kluczowe dla utrzymania odporności populacji. Ważne jest aby edukować społeczeństwo na temat korzyści płynących ze szczepień i obalać mity związane ze szczepionkami.
• monitorowanie i badania: niezbędne jest prowadzenie badań nad mutacjami Bordetella pertussis i skutecznością istniejących szczepionek. To pozwoli na odpowiednie dostosowanie strategii szczepień i lepszą ochronę populacji.
• wczesna diagnoza i leczenie: podnoszenie świadomości wśród lekarzy i pacjentów na temat krztuśca i jego objawów może przyczynić się do szybszej diagnozy i ograniczenia rozprzestrzeniania się choroby.
• globalna współpraca: współpraca międzynarodowa w zakresie monitorowania chorób zakaźnych, szczepień oraz badań nad nowymi szczepionkami jest kluczowa w walce z rosnącą liczbą zakażeń krztuścem na świecie.

Krztusiec pozostaje poważnym zagrożeniem dla zdrowia publicznego mimo wprowadzenia szczepień profilaktycznych. Wzrost liczby zachorowań na tę chorobę w Polsce i Europie jest alarmujący i wymaga podjęcia działań w celu poprawy ochrony zdrowia populacji. Kluczowe znaczenie ma regularne szczepienie, świadomość społeczna oraz wczesna diagnoza i leczenie, które mogą ograniczyć rozprzestrzenianie się tej groźnej choroby.