Kamica nerkowa – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie zabiegowe

W dzisiejszym zabieganym świecie gdzie dieta i styl życia często odbiegają od zaleceń zdrowotnych kamica nerkowa stała się jednym z powszechnie występujących schorzeń. Kamica nerkowa znana również jako urolitiaza to schorzenie wpływające na zdrowie nerek i całego układu moczowego. Chorobę tą charakteryzuje tworzenie się twardych złogów mineralnych w nerkach, które mogą powodować znaczący dyskomfort, ból a nawet poważne komplikacje zdrowotne jeśli nie zostaną odpowiednio zdiagnozowane i leczone. Kamica nerkowa dotyka miliony ludzi na całym świecie i to właśnie dlatego zrozumienie jej przyczyn, objawów i dostępnych metod leczenia może pomóc w lepszym zarządzaniu tą chorobą. W tym artykule postaramy się dostarczyć  czytelnikom wyczerpujących informacji na temat kamicy nerkowej od jej podstawowej definicji, poprzez objawy, przyczyny, sposoby diagnozowania aż po dostępne metody leczenia zabiegowego. Zrozumienie istoty kamicy nerkowej jest kluczowe ponieważ zgodnie z szacunkami w samej Polsce dotyka ona ok. 10% społeczeństwa  a wiedza na jej temat może przyczynić się do poprawy jakości życia tych, którzy z nią walczą.

Czym jest kamica nerkowa?

Kamica nerkowa polega na tworzeniu się kamieni (złogów) w nerkach. Kamienie nerkowe powstają w wyniku procesu, w którym w moczu gromadzi się zbyt dużo substancji tworzących kamienie (takich jak wapń, szczawian, fosforan i kwas moczowy) przy jednoczesnym niedoborze substancji zapobiegających ich tworzeniu. Gdy stężenie tych substancji w moczu przekracza poziom jaki mocz może rozpuścić zaczynają się one krystalizować, tworząc kamienie. Normalnie mocz zawiera substancje, które hamują krystalizację (inhibitory) takie jak cytrynian i magnez a właśnie ich niedobór sprzyja powstawaniu kamieni. Również pH moczu ma znaczący wpływ na proces tworzenia kamieni ponieważ różne typy kamieni powstają w różnych warunkach pH. Na przykład kamienie szczawianu wapnia częściej formują się w bardziej kwaśnym moczu. Proces tworzenia kamienia zaczyna się od maleńkich kryształów, które działają jako zarodek kamienia. Te kryształy mogą zatrzymywać się w nerkach, gdzie przyciągają inne substancje i stopniowo rosną  tworząc większe masy. W zależności od składu najczęstszymi są kamienie z wapnia, szczególnie szczawianu wapnia ale mogą również powstawać inne typy takie jak kamienie struwitowe, związane z infekcjami bakteryjnymi, kamienie z kwasu moczowego, które częściej występują u osób z dietą wysokobiałkową lub zaburzeniami metabolicznymi oraz rzadziej kamienie cystynowe, związane z rzadką chorobą genetyczną.

W kontekście globalnym szacuje się, że w Europie kamica nerkowa dotyka 5-10% populacji, w Ameryce Południowej około 4%, a w Azji wskaźnik ten waha się między 1 a 19%​​. Interesujące jest, że w Stanach Zjednoczonych odsetek osób cierpiących na kamice nerkową wzrósł z 3,2% w 1980 roku do 10,1% w 2016 roku​​. Te dane wskazują na znaczący wzrost częstości występowania kamicy nerkowej w ostatnich dekadach, co podkreśla potrzebę większej świadomości i lepszego zarządzania tą chorobą.

Przyczyny powstawania kamicy nerkowej

Główne przyczyny powstawania kamicy nerkowej są złożone i mogą różnić się w zależności od indywidualnych cech pacjenta. Jedną z najczęstszych przyczyn jest nadmierna ilość substancji takich jak wapń, szczawiany, kwas moczowy i fosforany w moczu, które mogą krystalizować i tworzyć kamienie. Czynnikiem sprzyjającym powstawaniu kamieni jest również niewystarczające spożycie płynów szczególnie wody co prowadzi do zwiększenia stężenia tych substancji w moczu. Ponadto dieta bogata w sól, białko i cukry, zwłaszcza cukry proste, może przyczyniać się do tworzenia się kamieni podobnie jak nadwaga lub otyłość. Inne czynniki ryzyka rozwoju kamicy nerkowej obejmują niektóre stany zdrowotne takie jak hiperparatyreoza (nadczynność przytarczyc), które mogą zwiększać poziom wapnia w moczu oraz niektóre choroby nerek i zaburzenia metaboliczne. Historia rodzinnego występowania kamicy nerkowej również zwiększa ryzyko jej powstawania. Wpływ na powstawanie kamieni mają również czynniki genetyczne, które mogą wpływać na sposób przetwarzania przez organizm pewnych substancji. Ponadto niektóre leki i suplementy diety mogą sprzyjać tworzeniu się kamieni nerkowych. Wszystkie te czynniki zarówno indywidualne jak i środowiskowe przyczyniają się do zwiększenia ryzyka powstawania kamieni nerkowych. Dlatego ważne jest  aby osoby z podwyższonym ryzykiem kamicy nerkowej regularnie konsultowały się z lekarzem i dbały o odpowiednią dietę oraz nawodnienie.

Objawy kamicy nerkowej

Główne objawy kamicy nerkowej zostały dokładnie zbadane a wyniki tych badań opublikowane w różnych artykułach naukowych. Poniżej przedstawiamy najbardziej charakterystyczne objawy kamicy nerkowej:

• ból nerkowy (renal colic) – jest to najbardziej charakterystyczny objaw kamicy nerkowej. Renal colic to intensywny, skurczowy ból, który pojawia się  gdy kamień blokuje przepływ moczu w nerkach lub moczowodach. Ból ten może być bardzo ostry i zwykle odczuwany jest w boku lub w tylnej części ciała (ból w okolicy lędźwiowej)​​.
• hematuria (krew w moczu) – obecność krwi w moczu, znana jako hematuria, to kolejny częsty objaw kamicy nerkowej. Ten objaw może być widoczny gołym okiem lub wykrywalny tylko pod mikroskopem​​.
• ból w dolnej części brzucha lub pleców – kamienie nerkowe często pozostają niezauważone dopóki nie zablokują miedniczki nerkowej lub nie przedostaną się do moczowodu. Wtedy głównym objawem jest ból, który może wahać się od lekkiego do fal silnego i bardzo intensywnego bólu. Ból w przebiegu kamicy nerkowej może promieniować do dolnej części brzucha lub pleców w zależności od lokalizacji kamienia w moczowodzie lub nerce. Części moczowodów na przykład te, które są naturalnie węższe w miejscu gdzie łączą się one z pęcherzem mogą powodować silniejszy ból w przypadku obecności kamienia​ nerkowego.
• zakłócenie przepływu moczu i infekcje układu moczowego – kamienie mogą blokować przepływ moczu, co prowadzi do obrzęku nerek (hydronefroza) i może sprzyjać rozwojowi infekcji układu moczowego. Takie zastoje mogą prowadzić do częstych infekcji układu moczowego​​​​.
• nudności, wymioty i bolesne oddawanie moczu – w niektórych przypadkach kamica nerkowa może powodować nudności i wymioty  a także bolesne oddawanie moczu. Jest to wynikiem podrażnienia i nacisku wywołanego przez kamień​​.
• potencjalne uszkodzenie funkcji nerek – w niektórych przypadkach bez wdrożenia odpowiedniego leczenia kamienie nerkowe mogą prowadzić do trwałego uszkodzenia funkcji nerek​​.

Warto pamiętać, że powyższe objawy mogą się różnić w zależności od wielkości, rodzaju i lokalizacji kamienia a także od indywidualnych cech pacjenta. Ważne jest aby w przypadku podejrzenia kamicy nerkowej skonsultować się z lekarzem w celu dokładnej diagnozy i podjęcia odpowiedniego leczenia.

Diagnozowanie kamicy nerkowej

Diagnozowanie kamicy nerkowej zaczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego, który obejmuje historię choroby pacjenta a także analizę jego objawów. Następnie lekarz może zlecić szereg badań diagnostycznych. Najczęściej stosowaną metodą jest tomografia komputerowa (CT) jamy brzusznej, która pozwala na precyzyjne zlokalizowanie kamieni, ich wielkość oraz wpływ na struktury nerkowe. Alternatywą dla CT może być ultrasonografia (USG), która jest mniej inwazyjna i również może wykrywać kamienie nerkowe zwłaszcza te większe. W niektórych przypadkach stosuje się również tradycyjne zdjęcia rentgenowskie, choć nie wszystkie kamienie są na nich widoczne. Badania laboratoryjne takie jak analiza moczu mogą pomóc w identyfikacji krwi w moczu (hematuria) oraz innych nieprawidłowości, które mogą wskazywać na kamice nerkową. Dodatkowo badania krwi mogą być przydatne w ocenie funkcji nerek oraz w identyfikacji możliwych zaburzeń metabolicznych, które mogą sprzyjać powstawaniu kamieni. Czasami lekarze mogą zalecić przeprowadzenie innych specjalistycznych badań w zależności od indywidualnych cech pacjenta i podejrzewanych przyczyn kamicy. Warto pamiętać, że dokładna diagnoza jest istotna nie tylko do potwierdzenia obecności kamieni nerkowych, ale także do ustalenia odpowiedniego planu leczenia.

Leczenie zabiegowe kamicy nerkowej

Leczenie kamicy nerkowej zależy od rozmiaru i rodzaju kamienia oraz od ciężkości objawów. Metody leczenia objawowej kamicy nerkowej obejmują leki rozkurczowe, które mogą pomóc w przemieszczaniu kamieni jak również leki przeciwbólowe oraz przeciwzapalne. Zabiegowe metody leczenia kamicy nerkowej stosowane są w przypadkach kiedy objawowe leczenie okazuje się nieskuteczne lub gdy kamienie są zbyt duże aby mogły zostać wydalone naturalnie lub gdy powodują one poważne objawy lub powikłania. Poniżej przedstawiamy główne metody leczenia zabiegowego:

• litotrypsja falą uderzeniową z zewnątrz (ESWL) – jest to często stosowana metoda nieinwazyjnego usuwania kamieni. Wykorzystuje ona falę uderzeniową wytwarzaną poza ciałem pacjenta, która następnie pod kontrolą USG lub RTG „celowana” jest w  kamień nerkowy. Wytworzona energia kruszy złóg na mniejsze fragmenty, które mogą być następnie wydalone z moczem. ESWL jest skuteczna przede wszystkim w przypadku mniejszych kamieni.
• percutaneous nephrolithotomy (PCNL) – jest to procedura chirurgiczna stosowana w przypadku dużych kamieni lub w sytuacji kiedy inne metody są nieskuteczne. Polega ona na wykonaniu małego nacięcia w plecach i wprowadzeniu instrumentów bezpośrednio do nerki w celu usunięcia kamienia.
• ureteroskopia URSL –  to endoskopowa procedura, w której sztywny lub giętki instrument (ureterorenoskop) jest wprowadzany przez cewkę moczową do pęcherza moczowego a następnie do moczowodu. Przez kanał roboczy endoskopu następnie wprowadza się do światła moczowodu narzędzia pozwalające na kruszenie złogów a następnie usunięcie powstałych fragmentów.
• RIRS – to metoda leczenia kamicy nerkowej przy pomocy giętkiego endoskopu z użyciem lasera holmowego. Ureterorenoskop wprowadza się przez cewkę moczową do moczowodu a następnie do nerki a kamienie kruszy się za pomocą lasera.

Wybór metody leczenia zabiegowego kamicy nerkowej zależy od wielu czynników  takich jak rozmiar i rodzaj kamienia, stan zdrowia pacjenta, lokalizacja kamienia oraz dostępność i doświadczenie chirurga oraz danego ośrodka medycznego w zakresie konkretnych procedur. Leczenie to zwykle wiąże się z szybkim złagodzeniem objawów i wysokim wskaźnikiem sukcesu  jednak jak każda interwencja chirurgiczna  niesie ze sobą pewne ryzyko powikłań. Po zabiegu ważna jest odpowiednia opieka pooperacyjna i dalsze monitorowanie stanu pacjenta aby zminimalizować ryzyko nawrotu kamieni nerkowych.