Insulinooporność – leczenie, objawy, przyczyny

Wśród różnego rodzaju zaburzeń zdrowotnych, które dotykają współczesne społeczeństwa, coraz powszechniejszym zjawiskiem jest insulinooporność. W Polsce występuje ona u blisko 40 procent osób powyżej 35 roku życia.

Choć insulinooporność nie jest chorobą tylko zaburzeniem metabolicznym, to jednak nieleczona może sprzyjać rozwojowi wielu jednostek chorobowych. Uważa się ją za stan upośledzonej odpowiedzi tkanek, szczególnie wątroby, mięśni i tkanki tłuszczowej, na działanie hormonu wydzielanego przez trzustkę, odpowiadającego m.in. za regulowanie stężenia glukozy we krwi. W wypadku insulinooporności komórki docelowe nie reagują na sygnały przekazywane przez insulinę, wskutek czego poziom glukozy nie ulega obniżeniu. W konsekwencji trzustka wydziela jeszcze większe ilości hormonu, co z czasem prowadzi do przerostu i obumierania jej komórek beta.  Nadmiar krążącej insuliny wpływa też na rozwój tkanki tłuszczowej, skutkując nasileniem insulinooporności. Opisany mechanizm przypomina błędne koło, które prowadzi do rozwoju hiperglikemii oraz cukrzycy.

Badania wykazały, że obniżona wrażliwość na insulinę jest najpoważniejszym czynnikiem rozwoju cukrzycy typu 2 i może pojawić się kilkanaście lat przed samą chorobą. Na wstępnym etapie insulinooporności stężenie glukozy utrzymuje się w normach referencyjnych. Potem, wraz z upływem czasu, rozwija się stan przedcukrzycowy, a następnie dochodzi do rozwoju cukrzycy.

Najczęstsze objawy

Początkowo insulinooporność może rozwijać się w sposób utajony i nie dawać żadnych charakterystycznych objawów. Z czasem pojawiają się jednak uciążliwe dolegliwości. Do najczęstszych należą: niezamierzony przyrost masy ciała, senność po posiłku, ociężałość umysłowa, pogorszenie nastroju, problemy z koncentracją, rozdrażnienie, uczucie ciągłego zmęczenia, napady głodu, częsta ochota na słodycze i trudności z pozbyciem się nadmiarowych kilogramów.

Przyczyny insulinooporności

Insulinooporność, w większości sytuacji stanowi zaburzenie nabyte, choć znamy też rzadkie formy uwarunkowane genetycznie. W Polsce występuje bardzo często: według szacunków może być nią dotkniętych około 40 procent osób w grupie wiekowej 35-79 lat.

Przyczyn insulinooporności jest wiele i nie wszystkie zostały jeszcze dokładnie zbadane. Jednymi z najważniejszych czynników są nadwaga oraz otyłość, zwłaszcza typu brzusznego, występująca w wypadku obwodu pasa przekraczającego 80 cm u kobiet oraz 94 cm u mężczyzn. W działaniach zapobiegających insulinooporności niezwykle istotne jest więc utrzymywanie prawidłowej masy ciała. Rozwojowi insulinooporności mogą też sprzyjać: spożywanie nadmiernej ilości kalorii i produktów o wysokim indeksie glikemicznym powodujących wzmożone wydzielanie insuliny, siedzący tryb życia i niedostateczna aktywność fizyczna.

Jak wykryć Insulinooporność

Insulinooporność to zaburzenie trudne do zdiagnozowania, mogące wystąpić wiele lat przed pełnoobjawową cukrzycą. Za skuteczną metodę jej wykrywania uznaje się klamrę hiperinsulemiczną normoglikemiczną, która jednak ze względów praktycznych nie jest stosowana jako podstawowe badanie przesiewowe. Obecnie diagnostyka insulinooporności opiera się głównie na oznaczeniu glukozy i insuliny na czczo oraz wykonaniu badania OGTT- doustnego testu obciążenia glukozą. Nieadekwatnie wysokie stężenia insuliny względem poziomu glikemii mogą wskazywać na wystąpienie insulinooporności. W celu wyboru badania, postawienia diagnozy i uzyskania wskazówek co do ewentualnej terapii, konieczna jest wizyta u specjalisty – endokrynologa.

Leczenie insulinooporności

Skuteczna walka z insulinoopornością wymaga zmiany dotychczasowego stylu życia. Postawę leczenia stanowią: odpowiednio dobrana dieta, stała aktywność fizyczna, ograniczenie stresów i regularny sen. Osobom cierpiącym na insulinooporność, u których występuje nadwaga bądź otyłość zaleca się stopniową redukcję masy ciała. Wiąże się to ze zwiększaniem wrażliwości na insulinę oraz hamowaniem rozwoju stanu przedcukrzycowego do cukrzycy. Zmodyfikowany sposób żywienia powinien uwzględniać indywidualny dobór kalorii w zależności od wieku, płci, masy ciała i trybu życia. Dieta powinna opierać się przy tym na produktach o niskim indeksie glikemicznym, które tylko w minimalnym stopniu stymulują wydzielanie insuliny. Wymaga to m.in. uwzględnienia zmiany indeksu glikemicznego produktów podczas obróbki termicznej, a także w zależności od stopnia ich rozdrobnienia i dojrzałości (np. w wypadku owoców). Ewolucja stylu żywienia musi mieć charakter trwały i polegać na zmianie nawyków, inaczej jej efekty będą chwilowe i nie przyniosą zakładanych efektów. Ważna jest dokładna analiza dotychczasowej diety i konsekwentne wprowadzanie żywieniowych zmian. W niektórych przypadkach konieczne może być również leczenie farmakologiczne i zastosowanie metforminy. Równie istotny jak dieta jest wzrost aktywności ruchowej, zarówno w postaci większego podstawowego wydatkowania energii (chodzenie po schodach zamiast jazdy windą, spacer do pracy lub jazda rowerem zamiast jazdy samochodem itp.) jak i czasu przeznaczanego w tygodniu na celową aktywność fizyczną (minimum 150 minut).

Nieleczone zaburzenie jest niebezpieczne

Utrzymywanie się insulinooporności przez wiele lat i stały wzrost produkcji tego hormonu skutkują zużywaniem wysp trzustkowych oraz rozwojem cukrzycy. Zaburzenie narasta w wypadku pogłębiania otyłości, a nieleczone prowadzi do licznych powikłań. Jego następstwo to powstanie zespołu metabolicznego, który obejmuje zaburzenia gospodarki węglowodanowej, lipidowej, otyłość i nadciśnienie tętnicze.  Zwiększa on ryzyko rozwoju miażdżycy, a w konsekwencji wystąpienia zawału serca, udaru mózgu czy ostrego niedokrwienia kończyny dolnej. Inne możliwe konsekwencje insulinooporności to stłuszczenie wątroby, rozwój zespołu policystycznych jajników u kobiet oraz zmniejszenia produkcji testosteronu u mężczyzn.