Dyskopatie odcinka szyjnego kręgosłupa – objawy, leczenie i profilaktyka

Zawroty głowy, uczucie sztywności karku, ból w odcinku szyjnym kręgosłupa, promieniujący do potylicy i głowy czy nawet bolesne drętwienia barku lub ręki to objawy, które mogą świadczyć o chorobie zwyrodnieniowej odcinka szyjnego kręgosłupa, zwanej też dyskopatią szyjną. Dyskopatia szyjna może mieć wiele przyczyn, wśród których najczęstszą są zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa związane przede wszystkim z wiekiem. Rzadziej przyczyną jest uraz kręgosłupa szyjnego (np. tzw. ‘whiplash’) bądź powtarzające się mikrourazy w związku z przeciążeniem kręgosłupa, np. utrzymywaniem tułowia przez długi czas w tej samej pozycji w trakcie pracy przed komputerem. Jak jej zapobiegać, jak leczyć i kiedy konieczny jest zabieg operacyjny o tym rozmawiamy z dr n. med. Ewą Lipik – ortopedą z krakowskiego Szpitala na Klinach.

Dyskopatia odcinka szyjnego kręgosłupa, zwana też dyskopatią szyjną, to choroba krążka międzykręgowego (dysku). W uproszczeniu, dyskopatia to uszkodzenie dysku, czyli na przykład wysuwanie się krążka międzykręgowego spomiędzy kręgów kręgosłupa. Obejmuje ona zmiany takie, jak zwyrodnienia tego segmentu ruchowego kręgosłupa, jak i jego przepuklinę (uwypuklenie). Choć zmiany zwyrodnieniowe często związane są z wiekiem, w praktyce dyskopatia może wystąpić u każdego. Poza uwarunkowaniami genetycznymi (predyspozycjami do występowania zmian zwyrodnieniowych) istotną rolę odgrywają wpływy środowiskowe, np. charakter pracy pacjenta. Najbardziej narażone na dyskopatię są osoby wykonujące pracę w pozycji siedzącej, która wiąże się z wielokrotnym powtarzaniem tych samych czynności.

Najczęściej występującą formą dyskopatii jest przepuklina jądra miażdżystego, która obejmuje nie tylko sam krążek, ale również fragmenty pierścienia włóknistego, a niekiedy także elementy chrzęstne, kostne i więzadłowe. Jej konsekwencje mogą być poważne, gdyż prowadzi ona do ucisku opony, korzeni rdzeniowych i samego rdzenia kręgowego.

W większości przypadków objawami schorzenia odcinka szyjnego kręgosłupa są dolegliwości takie jak bóle karku, głowy i okolicy międzyłopatkowej, bolesne drętwienia barku czy ręki. W dalszej kolejności mogą pojawić się zaburzenia czucia dotyku lub osłabienie siły mięśniowej, które mogą prowadzić do problemów z utrzymaniem przedmiotów w dłoni.

Przyczyny dyskopatii odcinka szyjnego

Dyskopatia odcinka szyjnego kręgosłupa ma złożoną etiologię. Wśród jej przyczyn najczęściej wymienia się wielokrotnie powtarzające się mikrourazy, zmiany zwyrodnieniowe związane z wiekiem, brak aktywności fizycznej, przeciążenia kręgosłupa, gwałtowne i niekontrolowane ruchy głową (wypadki komunikacyjne z urazami typu „whiplash”), pracę z przymusowym ustawieniem tułowia w jednej pozycji (np. przy komputerze), czynniki genetyczne oraz wrodzone wady postawy i budowy kręgosłupa.

Rozpoznanie dyskopatii

W diagnostyce dyskopatii odcinka szyjnego kręgosłupa wykorzystywane są przede wszystkim badania obrazowe takie jak badanie rentgenowskie i rezonans magnetyczny. Badanie RTG jest pomocne zazwyczaj we wczesnych okresach pourazowych w celu wykluczenia zmian kostnych. Z kolei rezonans magnetyczny wykorzystuje się na każdym etapie rozwoju choroby, gdyż dobrze obrazuje struktury niekostne i relacje anatomicznie w zakresie kanału kręgowego. Ważne jest również przeprowadzenie wywiadu lekarskiego, który pozwala na postawienie diagnozy, poznanie dolegliwości pacjenta a przede wszystkim dobranie odpowiedniego leczenia.

Leczenie dyskopatii szyjnej

Leczenie dyskopatii kręgosłupa szyjnego można podzielić na leczenie objawowe (nieoperacyjne) oraz leczenie chirurgiczne (operacyjne).

Pierwszym krokiem w walce z dyskopatią szyjną jest leczenie objawowe, którego celem jest zmniejszenie zakresu dolegliwości w oczekiwaniu na naturalne procesy regeneracyjne organizmu. Najczęściej polega ono na leczeniu farmakologicznym przez podanie leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych oraz rozluźniających mięśnie. Wspomagająco stosowana jest również rehabilitacja w zakresie kinezyterapii lub fizykoterapii. Wykorzystywany jest także wyciąg szyjny do odciążenia kręgosłupa lub specjalny kołnierz ortopedyczny, który pozwala pacjentowi na czasowe unieruchomienie odcinka szyjnego kręgosłupa. Objawy bólowe przy zaostrzeniu dyskopatii trwają najczęściej kilka do kilkunastu dni.

Wskazaniem do podjęcia chirurgicznego leczenia dyskopatii w odcinku szyjnym kręgosłupa są stałe dolegliwości bólowe utrzymujące się kilka-kilkanaście tygodni z towarzyszącymi deficytami neurologicznymi takimi jak zaburzenia czucia rąk oraz osłabienie siły mięśniowej kończyn. Dodatkowo, do zabiegu kwalifikowani są także pacjenci, u których na obrazie rezonansu magnetycznego uwidoczniona jest duża przepuklina krążka międzykręgowego z uciskiem na struktury anatomiczne, jak rdzeń kręgowy czy korzenie nerwów rdzeniowych. Leczeniem operacyjnym dyskopatii zajmują się lekarze neurochirurdzy i ortopedzi. Głównym celem leczenia operacyjnego jest usunięcie ucisku dysków lub zmian zwyrodnieniowych na sąsiednie struktury w celu zmniejszenia ryzyka ich uszkodzenia i przedłużania utrzymujących się dolegliwości. Leczenie operacyjne jest obarczone ryzykiem powikłań neurologicznych, które ocenia indywidualnie lekarz podejmujący się procedury. Zawsze jednak decyzję o zabiegu chirurgicznym podejmuje się w sytuacji, kiedy objawów choroby nie udało się wyeliminować innymi, nieinwazyjnymi metodami.

Zabiegi operacyjne w dyskopatii szyjnej

Zasadniczo leczenie operacyjne dyskopatii szyjnej polega albo na usunięciu dotkniętego chorobą krążka i zastąpieniu go implantem, albo na tzw. obarczeniu kanału kręgowego, czyli jego poszerzeniu w celu usunięcia ucisku na inne struktury.

W przypadku przepukliny krążka międzykręgowego w odcinku szyjnym zazwyczaj przeprowadza się zabieg zastąpienia chorego dysku implantem. Zadaniem implantu jest stabilizacja kręgosłupa i zapewnienie jego prawidłowej biomechaniki. Przed rozpoczęciem zabiegu ortopeda ustala operowany poziom kręgosłupa przy pomocy śródoperacyjnego aparatu RTG tzw. ramienia C. Sam zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym.

Poprzez niewielkie nacięcie skórne na powierzchni szyi chirurg uzyskuje dostęp do przedniej powierzchni kręgosłupa. Chory krążek międzykręgowy, który powoduje dolegliwości bólowe poprzez wywoływanie ucisku na zakończenia nerwowe i rdzeń kręgowy, zostaje usunięty a w jego miejsce wszczepiony zostaje implant – czyli sztuczny stabilizator międzykręgowy. Wewnątrz implantu, który swoją budową przypomina kostkę, znajduje się materiał kostny, który ma pomóc w wytworzeniu się prawidłowego zrostu pomiędzy kręgami. Obecnie stosuje są dwa rodzaje implantów: sztywne oraz ruchome. Implanty te powodują odpowiednio albo usztywnienie operowanego poziomu, albo zachowanie ruchomości segmentu szyjnego. Decyzję o typie zastosowanego implantu podejmuje lekarz na podstawie indywidualnej oceny przypadku klinicznego pacjenta.

W leczeniu choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa szyjnego ze stenozą kanału centralnego (zwaną inaczej zespołem cieśni kanału kręgowego) stosowane są zabiegi obarczające. Stenoza kanału centralnego pojawia się w przypadku, gdy kanał kręgowy jest zbyt wąski (często związane jest to z wrodzoną wadą kręgosłupa lub zmianami zwyrodnieniowymi wynikającymi z wieku pacjenta), przez co dochodzi do ucisku struktur rdzenia kręgowego. Zadaniem kanału kręgowego jest ochrona delikatnych tkanek rdzenia kręgowego. U osób zdrowych między rdzeniem a strukturą kanału rdzeniowego są puste przestrzenie, u osób ze stenozą dochodzi do ich zmniejszenia się lub całkowitego zaniku, co w konsekwencji prowadzi do nieprawidłowości i ucisku na rdzeń kręgowy.

Przykładami zabiegów obarczających kanał kręgowy są laminektomia i laminoplastyka. Ich głównym celem jest poszerzenie kanału kręgowego poprzez usunięcie niewielkich fragmentów łuków kręgów oraz przerośniętych i zdegenerowanych więzadeł uciskających struktury nerwowe. Oba zabiegi przeprowadzane są w znieczuleniu ogólnym z dostępu tylnego z podłużnym nacięciem skóry nad tylną kolumną kręgosłupa. Również w tym przypadku do zlokalizowania poziomów kręgosłupa, które będą poddane zabiegowi obarczania, używany jest aparat RTG.

Hospitalizacja pacjentów po wyżej omówionych zabiegach trwa od jednego do dwóch dni, a pacjent jest pionizowany już następnego dnia po zabiegu. W niektórych przypadkach zaleca się noszenie specjalnego kołnierza usztywniającego szyję przez okres 4-6 tygodni. Do 6 tygodni po zabiegu należy unikać skłonów, schylania się, dźwigania jak również gwałtownych ruchów skrętnych. To, jak długo potrwa powrót do pełnej aktywności życiowej i zawodowej, uzależnione jest przede wszystkim od rodzaju i rozległości zabiegu, choć zazwyczaj jest to od 6 do 12 tygodni.

Profilaktyka dyskopatii szyjnej

W ramach profilaktyki pierwotnej zaleca się przede wszystkim unikanie przeciążeń kręgosłupa, umiarkowaną aktywność fizyczną, redukcję i utrzymywanie prawidłowej masy ciała oraz niepalenie papierosów. Niestety nawet zdrowy i nieobciążający kręgosłupa styl życia w wielu przypadkach nie wystarczy, by zapobiec rozwinięciu się dyskopatii i związanych z nią dolegliwości bólowych. Wówczas poza okresowym leczeniem objawowym wskazane są fizykoterapia i odpowiednie ćwiczenia, które poprawią sprawność mięśni kręgosłupa i jego statyki. Dzięki wzmocnieniu struktur mięśniowych oraz poprawie funkcjonowania licznych stawów międzywyrostkowych oraz innych struktur kręgosłupa można ochronić się przed nawrotem dolegliwości lub wydłużyć okres remisji choroby. Na rozpoczęcie postępowania profilaktycznego nigdy nie jest za późno, a jego prowadzenie warto zawsze prowadzić pod kierunkiem specjalisty.