Dieta a ryzyko zachorowania na raka jelita grubego

Tempo wzrostu zachorowań na raka jelita grubego w Polsce jest jednym z najwyższych w Europie. Wiąże się to z szeroko pojętym stylem życia, na który składa się m.in. sposób odżywiania i aktywność fizyczna. Szacuje się, że w przypadku raka jelita grubego czynniki żywieniowe mogą odpowiadać nawet za 90% zachorowań, dlatego dieta ma tak ogromne znaczenie w profilaktyce tego nowotworu. Do najważniejszych czynników ryzyka zachorowania, związanych z dietą należą przede wszystkim wysokie spożycie czerwonego i przetworzonego mięsa, otyłość oraz nadmierne spożycie alkoholu. Badania wyraźnie pokazują, że rak jelita grubego należy do nowotworów tzw. „dietozależnych”, co w praktyce oznacza, że odpowiedni sposób odżywiania się może zarówno zminimalizować ryzyko wystąpienia tej choroby jak również  wpłynąć na spowolnienie jej rozwoju. 

Rak jelita grubego a czerwone i przetworzone mięso

Osoby, u których czerwone mięso pojawia się w codziennej diecie są trzykrotnie bardziej narażone na rozwój raka jelita grubego niż osoby spożywające czerwone mięso sporadycznie lub wca­le. Mając na uwadze powyższe należy ograniczyć spożycie mięsa czerwonego (wieprzowina, wołowina, cielęcina), jak i mięsa innych zwierząt oraz ich przetworów (wędlin, bekonu, parówek itd.) do 500 g w ciągu tygodnia. Oprócz tego znaczenie ma również sposób obróbki termicznej i dodatki. Zaleca się, aby unikać mięsa smażonego, grillowanego, solonego i z dodatkiem środków konserwu­jących. Znacznie korzystniejszym wyborem w kontekście profilaktyki antynowotworowej jest spożywanie duszonej lub gotowanej ryby, kurczaka czy indyka. Podczas przygotowywania mięsa w wysokiej temperaturze lub pieczenia na ruszcie w mięsie mogą wytwarzać się węglowodory aromatyczne i aminy heterocykliczne o silnych właści­wościach mutagennych. Mięso przetworzone zazwyczaj zawiera również duże ilości soli i azotynów, które przyczyniają się do tworzenia nitrozoamin uszkadzających DNA. Ponadto częste spożywanie mięs o dużej zawarto­ści tłuszczu może prowadzić do zwiększenia poziomu kwasów żółciowych w jelicie grubym. Kwasy żółciowe są metabolizowane przez bakterie jelitowe do kwasu deoksycholowego, który zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych na szczurach, jest odpowiedzialny za powstawanie zmian nowotworowych. Zaleca się, aby wybierać chude mięsa, takie jak drób i ryby, oraz spożywać mięso w mniejszych porcjach, a nie jako główną część posiłku. Dobrą alternatywą dla mięsa mogą być nasiona roślin strączkowych, bogate w składniki odżywcze, mogące chronić przed nowotworami i stanowiące zdrowsze źródło białka niż mięso czerwone.

Rak jelita grubego a alkohol

Dotychczasowe badania UEG (United European Gastroenterology) pozwoliły ustalić, że alkohol zwiększa ryzyko nowotworów układu pokarmowego na dwa sposoby:

• bezpośrednio uszkadzając komórki,
• poprzez szkodliwe oddziaływanie jego metabolitów.

Rakotwórcze działanie wykazuje reaktywny metabolit alko­holu — aldehyd octowy, który może uszkadzać materiał genetyczny komórek i zaburzać mechanizmy jego naprawy. Jest także odpowiedzialny za objawy kaca. Dodatkowo alkohol zmniejsza stężenie kwasu foliowego we krwi, niezbędnego do prawidłowej syntezy DNA komórek. Kwas foliowy chroni DNA przed zmia­nami mogącymi prowadzić do nowotworzenia. Enzymy metabolizujące alkohol wytwarzają wolne rodniki, które zwiększają ryzyko rozwoju raka. Osobom spożywającym alkohol w nadmiarze często towarzyszy palenie tytoniu, co silniej oddziałuje na proces powstawania nowotworów niż oba te czynniki osobno. Warto dodać, że spożyciu dużych ilości alkoholu często towarzyszą diety ubogie w podstawowe składniki odżywcze, co przyczynia się do tego, że tkanki tych osób są bardziej podatne na działanie czynników rakotwórczych dlatego też dzienna dawka spożywa­nego czystego etanolu nie powinna przekraczać u mężczyzn 20–30 g, a u kobiet 10–15 g.

Rak jelita grubego a otyłość

Jak pokazują badania  kobiety otyłe mają znacznie większe ryzyko zachorowania na raka jelita grubego przed 50. rokiem życia niż te o prawidłowej masie ciała. Zarówno nadmiar tkanki tłuszczowej jak i styl życia (niska aktywność fizyczna i nieprawidło­wy sposób odżywiania) u osób otyłych sprzyjają rozwojowi nowotworów. Warto również zauważyć, że nadmiar tkanki tłusz­czowej wpływa także na leczenie chorych onkologicznych ponieważ pogarsza rokowanie, wpływa na odpowiedź na leczenie onkologiczne oraz zwiększa ryzyko wystąpienia przerzutów odległych oraz wystąpienia wysokiego stopnia złośliwości nowotworów. Profilaktyka wrażliwych na otyłość guzów jelita gru­bego nakazuje utrzymanie wskaźnika masy ciała (BMI, body mass index) w granicach 20–25 kg/m2, a obwodu brzucha poniżej 80 cm u kobiet i 94 cm u męż­czyzn. Lekarze rekomendują również unikanie żywności i napojów o dużej zawartości energii w małej objętości, gdyż sprzyja to powstawaniu nadwagi i otyłości. W przypadku wystąpienia nadwagi lub otyłości należy wprowadzić dietę redukcyjną pod opieką dietetyka. Powyższe zalecenia wiążą się z faktem, że ryzyko wystąpienia raka rośnie o 15% na każde 5 kg/m2. Wyjątkowo niebezpieczna jest otyłość brzuszna, podczas której dochodzi do otłuszcze­nia narządów znajdujących się wewnątrz jamy brzusznej. Tłuszcz zlokalizowany wokół narządów jamy brzusznej nazywamy wisceralną tkanką tłuszczową. Jej ilość można ocenić wykonując analizę składu ciała podczas konsultacji dietetycznej. Prawidłowa ilość tkanki tłuszczowej wisceralnej powinna mieścić się w zakresie od 1-12.

Bibliografia

1. Kałędkiewicz E., Doboszyńska A., 2012, Profilactic effect of the diet on colon cancer, Onkol. Prak. Klin. 2012; 8, 5: 171–177.
2. Turner,Lloyd S., 2017, Association between red meat consumption and colon cancer: A systematic review of experimental results, Exp Biol Med. (Maywood); 242(8): 813–839.
3. Thanikachalam , Khan G., 2019, Colorectal Cancer and Nutrition, Nutrients; 11(1): 164.