Czym jest histerektomia i kiedy jest konieczna?

Histerektomia to zabieg chirurgicznego usunięcia macicy. W Polsce histerektomia jest drugą po cięciu cesarskim najczęściej wykonywaną ginekologiczną procedurą zabiegową, a rocznie w naszym kraju wykonuje się ok. 60 tys. takich zabiegów. O tym jakie są rodzaje hiseterktomii i kiedy należy liczyć się z koniecznością wykonania takiej operacji oraz jakie mogą być jej konsekwencje rozmawiamy z dr Anną Golką – Leszczyńską – ginekolog z krakowskiego Szpitala na Klinach.

Jakie są wskazania do przeprowadzenia zabiegu histerektomii?

Zabieg polegający na usunięciu macicy ma charakter nieodwracalny, dlatego do jego przeprowadzenia muszą zaistnieć konkretne wskazania. Najczęściej histerektomia jest konieczna w przypadku:

• nowotworów ginekologicznych takich jak rak trzonu macicy, jajnika i rak szyjki macicy, wówczas zakres histerektomii uzależniony jest od stopnia zaawansowania choroby i stanu zdrowia pacjentki
• mięśniaków macicy, których z uwagi na ich rozmiary lub dużą liczbę nie można wyłuszczyć lub powodują one bardzo silne krwawienia, które odbijają się na zdrowiu pacjentki
• zaburzeń statyki narządu rodnego, spowodowanych osłabieniem mięśni dna miednicy, które w efekcie powodują obniżenie lub wypadanie macicy co w efekcie przyczynia się do obniżenia jakości życia pacjentek, a zniwelowanie dolegliwości jest niemożliwe do wyprowadzenia na drodze innej formy leczenia
• zdiagnozowanej endometriozy, która powoduje długotrwały ból podbrzusza po nieskutecznym leczeniu zachowawczym (operacje wykonuje się głównie u kobiet w wieku pomenopauzalnym)

Jakie rodzaje histerektomii można wyróżnić?

Zabieg histerektomii, czyli operacyjnego usunięcia macicy może dotyczyć części lub całego organu, a decyzję o rodzaju przeprowadzanej interwencji chirurgicznej podejmuje każdorazowo lekarz ginekolog na podstawie indywidualnej analizy przypadku pacjentki. Wyróżnia się następujące rodzaje histerektomii:

• Histerektomia częściowa – podczas zabiegu usuwany jest wyłącznie trzon macicy
• Histerektomia całkowita – podczas zabiegu usuwana jest macica, trzon macicy oraz szyjka macicy
• Histerektomia całkowita – z przydatkami podczas zabiegu usuwana jest macica, trzon macicy oraz szyjka macicy a także przydatki: jajniki i jajowody
• Histerktomia radykalna – podczas zabiegu usuwana jest macica, trzon macicy, szyjka macicy a także górna część pochwy oraz okoliczne węzły chłonne

Jak wygląda zabieg histerektomii?

Zabieg histerektomii przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym na drodze chirurgii klasycznej (otwartej) lub metodami małoinwazyjnymi takimi jak laparoskopia lub z wykorzystaniem systemu robotycznego.

Metoda klasyczna związana jest z koniecznością otwarcia powłok brzusznych w postaci kilkunastocentymetrowego nacięcia poprzecznego (wzdłuż linii spojenia łonowego) lub nacięcia pionowego (od spojenia łonowego do pępka). Po otwarciu powłok brzusznych usuwana jest macica, a w razie konieczności również przydatki, okoliczne węzły chłonne i górna część pochwy.

Metoda laparoskopowa oraz z wykorzystaniem robota polega na wykonaniu niewielkich, o średnicy ok. 1 cm nacięć w okolicy pępka. Przez nacięcia do jamy brzusznej pacjentki wprowadzane są laparoskop wyposażony w kamerę, który umożliwia obserwowanie wnętrza jamy brzusznej oraz miniaturowe narzędzia chirurgiczne. W trakcie operacji macica zostaje oddzielona od pochwy i podtrzymujących ją więzadeł, a jeżeli zakres operacji ogranicza się do samego trzonu macicy to organ oddzielany jest również od szyjki macicy. Następnie usunięta macica zostaje podzielona na mniejsze kawałki, które usuwa się przez wykonane wcześniej nacięcia lub przez pochwę (jedynie w sytuacji kiedy macica ma niewielkie rozmiary).

Metodę laparoskopową oraz z użyciem robota zalicza się do technik małoinwazyjnych albowiem charakteryzuje je minimalny uraz chirurgiczny a co za tym idzie mniejsze dolegliwości bólowe po stronie pacjentek, minimalizacja ewentualnych powikłań jak również szybszy okres rekonwalescencji i ich powrotu do codziennych aktywności.

Histerektomia – konsekwencje zabiegu

Po zabiegu histerektomii pacjentki przestają miesiączkować. Jeżeli w ramach leczenia nie było konieczne usunięcie obu jajników, żeńskie hormony płciowe są nadal produkowane, a więc u kobiet nie występują objawy przyspieszonego klimakterium, wymagają one jedynie odpowiedniego czasu potrzebnego do rekonwalescencji. Inaczej kwestia ta wygląda u pacjentek w wieku rozrodczym, u których  zakres zabiegu objął także przydatki albowiem wraz z ich usunięciem oznacza to wejście w wcześniejszą menopauzę z uwagi na spadek poziomu estrogenów. W  przypadku tej grupy pacjentek konieczne jest wdrożenie hormonalnej zastępczej terapii, która ma na celu spowolnić procesy osteoporozy, ochronić kobiety przed niedokrwienną chorobą serca oraz zminimalizować nieprzyjemne dolegliwości towarzyszące klimakterium takie jak nocne poty, czy suchość pochwy.

W nielicznych przypadkach zdarza się, że po zabiegu histerektomii u pacjentek występuje obniżenie lub wypadanie pochwy z towarzyszącym mu nietrzymaniem moczu. Wraz z obniżeniem narządów mogą pojawić się także nawracające infekcje cewki moczowej i pęcherza moczowego.

Operacja radykalnego usunięcia macicy obarczona jest również niewielkim ryzykiem uszkodzenia nerwów w trakcie operacji, co w efekcie może skutkować dysfunkcją pęcherza moczowego w postaci nietrzymania moczu lub innymi objawami takimi jak drętwienie i mrowienie kończyn dolnych lub dolegliwościami bólowymi.

Histerektomia a życie intymne po zabiegu

Wiele kobiet będących po zabiegu histerektomii zastanawia się jak operacja wpłynie na ich aktywność seksualną. Warto pamiętać, że usunięcie organu jakim jest macica nie jest równoznaczne z wykluczeniem z życia intymnego. Niemniej jednak pacjentki może zaskoczyć parę kwestii. Po pierwsze u kobiet u których zabieg wiązał się z koniecznością usunięcia przydatków może nastąpić spadek libido z uwagi na brak produkcji hormonów, które do tej pory były odpowiedzialne za nasz popęd płciowy, dlatego u tej grupy pacjentek  rekomendowane jest przyjmowanie hormonalnej terapii zastępczej. Suplementacja hormonów powinna też zmniejszyć problem suchości pochwy, jednak jeżeli nawilżenie będzie niewystarczające, warto sięgnąć po ogólnodostępne lubrykanty, które oprócz nawilżenia pochwy pomagają również w odbudowie błony śluzowej. Niektóre pacjentki opisują także mniejsze odczuwanie bodźców seksualnych w postaci niepełnego orgazmu, za które odpowiadały charakterystyczne skurcze macicy, które po jej usunięciu nie są już odczuwane. W sytuacji kiedy histerektomia  wiązała się z koniecznością skrócenia pochwy, to fakt ten  może wpłynąć na zmniejszenie przyjemności odczuwanej z seksu dlatego warto wówczas wypróbować pozycje, które pozwolą kobiecie na kontrolę głębokości penetracji.

Histerektomia – rekonwalescencja po zabiegu

Po zabiegu histerektomii hospitalizacja pacjentek trwa zazwyczaj do pięciu dni (w przypadku metod laparoskopowych) a pełna rekonwalescencja i powrót do codziennych aktywności sprzed operacji wynosi zazwyczaj  ok. 2 miesiące. Zaraz po zabiegu może pojawić się niewielkie krwawienie, które powinno ustąpić po kilku lub kilkunastu tygodniach. W trakcie hospitalizacji oraz po jej skończeniu operowane panie powinny być pod ścisłą kontrolą lekarską, szczególnie pacjentki onkologiczne albowiem w ich przypadku przez pierwsze 2 tygodnie od operacji może dojść do krwotoku, powikłań zatorowo – zakrzepowych, czy niedrożności pooperacyjnej jelit.

W większości przypadków pacjentki po wypisie ze szpitala otrzymują 30 dniowe zwolnienie z pracy. Po tym czasie należy zaplanować wizyty kontrolne, odpowiednio w przypadku pacjentek nieonkologicznych – raz w roku, a w przypadku pacjentek onkologicznych przynajmniej 3 razy w roku.

Z rozpoczęciem współżycia należy zaczekać około 4-6 tygodni lub nawet półtora miesiąca (w przypadku operacji otwartej lub przezpochwowej) i warto pamiętać, że pierwsze intymne zbliżenia mogą na początku wiązać się z uczuciem dyskomfortu lub niewielkimi dolegliwościami bólowymi, które u większości pań mijają wraz z upływem czasu.

Do około 6 miesięcy po zabiegu histerektomii pacjentki powinny unikać ciężkiej pracy fizycznej,  w tym przede wszystkim podnoszenia przedmiotów cięższych niż 5 kg, aby uniknąć pojawienia się przepukliny, krwotoku lub powikłań jelitowych.  Niezależnie od tego jak po każdej operacji pacjentkom  zaleca jest stopniowy powrót do aktywności fizycznej, który pozwoli im  zapobiec pojawieniu się powikłań pooperacyjnych.