Czerniak: co powinieneś wiedzieć i na co zwrócić uwagę?

Czerniak to agresywny rodzaj nowotworu skóry, który zwykle rozwija się w komórkach produkujących melaninę, pigmentu odpowiedzialnego za kolor skóry. Pomimo tego, że czerniak stanowi zaledwie 1% wszystkich nowotworów skóry, jest odpowiedzialny za znaczną większość zgonów z  ich powodu. Zgodnie z danymi WHO W 2020 roku na świecie zdiagnozowano ok. 325 000 nowych przypadków czerniaka, a 57 000 osób zmarło na tę chorobę. Ponadto badanie przeprowadzone przez naukowców z Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) przewiduje, że w latach 2020-2040 liczba nowych zachorowań na czerniaka skóry wzrośnie o ponad 50%, do ponad 500 000 rocznie. O tym jakie są objawy czerniaka, na co szczególnie powinniśmy zwrócić uwagę i jak wygląda leczenie tego nowotworu rozmawiamy z dr n. med. Elżbietą Marczyk – chirurgiem ogólnym, chirurgiem onkologiem z krakowskiego Szpitala na Klinach.

Czym jest czerniak?

Czerniak to nowotwór skóry, który powstaje w wyniku niekontrolowanego wzrostu komórek barwnikowych zwanych melanocytami. Skóra, jako największy organ ludzkiego ciała, składa się z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Naskórek, stanowiący najbardziej zewnętrzną warstwę skóry, odgrywa kluczową rolę w rozwoju czerniaka.

Naskórek jest wielowarstwową strukturą, a jego kolejne warstwy powstają poprzez stopniowe przemieszczanie się komórek od skóry właściwej w kierunku powierzchni skóry, gdzie następuje rogowacenie. Głównymi komórkami naskórka są keratynocyty, które wytwarzają keratynę, istotną dla utrzymania funkcji skóry. Inną grupą komórek znajdującą się w naskórku są melanocyty, które są odpowiedzialne za produkcję barwnika skóry – melaniny.

Niestety, właśnie z tych komórek powstaje czerniak. Czerniak jest jednym z najbardziej złośliwych nowotworów skóry i stanowi główną przyczynę zgonów związanych z nowotworami skóry.

W przeszłości czerniak występował częściej u mężczyzn niż u kobiet, jednak różnice te stopniowo się zatracają. Czerniak może wystąpić w każdym wieku, ale ryzyko jego wystąpienia wzrasta wraz z wiekiem.

Czerniak jest uznawany za jeden z najbardziej złośliwych nowotworów, a jego występowanie wzrasta na całym świecie. Stanowi istotny problem zdrowotny i stanowi ważny problem publicznego zdrowia.

Wczesna diagnoza jest kluczowym czynnikiem wpływającym na rokowanie w przypadku czerniaka. Kiedy nowotwór jest wykryty we wczesnym stadium, czyli ograniczony jest jedynie do skóry, szanse na wyleczenie są wysokie.

Przyczyny i czynniki ryzyka zachorowania na czerniaka

Czerniak często rozwija się w komórkach skóry, które uległy mutacji na skutek nadmiernego narażenia na promieniowanie ultrafioletowe (UV). Słońce i lampy do opalania są głównymi źródłami promieniowania UV. Innymi czynnikami ryzyka zachorowania na czerniaka są:

• posiadanie „fenotypu nordyckiego” (jasnej karnacji skóry, jasnych lub rudych włosów, niebieskich tęczówek)
• uwarunkowania genetyczne (występowanie czerniaka w rodzinie)
• wiek (rak ten dotyka najczęściej osoby starsze)
• płeć (nowotwór ten częściej występuje u mężczyzn)
• posiadanie dużej ilości znamion melanocytowych, zwłaszcza dysplastycznych
• osłabienie systemu odpornościowego (czerniak często występuje u chorych  przyjmujący leki immunosupresyjn, np. po przeszczepach narządowych).

Objawy czerniaka

Pierwszymi objawami czerniaka są zwykle widoczne gołym okiem zmiany na skórze. Najważniejszym sygnałem alarmowym jest pojawienie się nowego, podejrzanego znamienia lub zmiana wyglądu zmiany barwnikowej już istniejącej. Nasz niepokój powinny wzbudzić przede wszystkim: swędzenie, pieczenie, ból, krwawienie ze znamienia jak również zmiana jego koloru, kształtu oraz brzegów. Do identyfikacji niepokojących zmian często wykorzystuje się regułę ABCDE:

• Asymetria (ang. asymetry): połówki znamienia nie są symetryczne.
• Brzegi (ang. border): krawędzie znamienia są nierówne lub postrzępione.
• Kolor (ang. color): zmiana koloru znamienia lub jego wielokolorowość.
• Średnica (ang. diameter): na ogół znamię ma średnicę większą niż 6 mm.
• Ewolucja (ang. evolution): wraz z upływem czasy znamię wygląda inaczej niż pozostałe lub zmienia rozmiar, kształt lub kolor.

Diagnostyka i leczenie czerniaka

Diagnoza czerniaka zazwyczaj rozpoczyna się od badania skóry z użyciem dermatoskopu. Jeśli lekarz podejrzewa czerniaka, następnym krokiem jest biopsja, czyli pobranie próbki tkanki do analizy pod mikroskopem. Do badania histopatologicznego pobierana jest najczęściej cała zmiana  poprzez wycięcie  chirurgicznie, czyli tzw.  otwartą biopsję chirurgiczną.  Po ustaleniu rozpoznania czerniaka najczęściej docina się bliznę z odpowiednio szerokimi marginesami . W zależności od rozpoznanego stopnia naciekania  nowotworu jak również ew. zajęcia regionalnych węzłów chłonnych stosuje się odpowiednio rozszerzoną  chirurgię, ale także  pomocną  zwłaszcza  w przypadkach zaawansowanych-  radioterapię, chemioterapię, immunoterapię i terapię celowaną. Tak jak w przypadku każdego nowotworu warto pamiętać, że im wcześniej zostanie wykryty czerniak, tym większe są szanse na jego skuteczne leczenie.

Czerniak – rokowania

Rokowanie w czerniaku uzależnione jest przede wszystkim od głębokości naciekania oraz stopnia zaawansowania klinicznego. We wczesnych stopniach zaawansowania, czyli w przypadku kiedy grubość naciekania nie przekracza 1 mm wyleczalność tego nowotworu sięga nawet do 90-100 %. Największe prawdopodobieństwo wystąpienia nawrotu czerniaka przypada na pierwsze 2-3 lata po leczeniu, dlatego w tym okresie pacjenci objęci są intensywnymi kontrolami lekarskimi. Nawroty choroby po upływie 5 lat od zakończenia leczenia stwierdza się u kilku procent pacjentów i najczęściej dotyczą one zaawansowanych przypadków nowotworu, który zdążył dać przerzuty drogą naczyń chłonnych i krwionośnych.

Zapobieganie czerniakowi

Zapobieganie czerniakowi polega przede wszystkim na ochronie skóry przed nadmiernym narażeniem na promieniowanie  słoneczne UV oraz unikania opalania w solarium. Zaleca się stosowanie kremów z filtrem UV, noszenie odpowiedniego ubrania oraz unikanie słońca w godzinach maksymalnego nasłonecznienia. Regularne kontrolowanie  skóry i rutynowa raz w roku wizyta u dermatologa lub chirurga onkologa również przyczyniają się do wcześniejszego wykrycia czerniaka. Trzeba pamiętać, że czerniak to poważne schorzenie, ale z odpowiednią świadomością i czujnością można go skutecznie wykryć i leczyć, dlatego nie należy ignorować żadnych podejrzanych zmian na skórze.

Podsumowanie

Czerniak to groźny rodzaj nowotworu złośliwego skóry, który wymaga wczesnej diagnozy i leczenia. Otwarta biopsja chirurgiczna zmian skórnych jest podstawowym sposobem rozpoznania czerniaka.  Procedura ta polega na pobraniu próbki skóry ze zmiany lub wycięcia  zmiany w całości  i analizie jej pod mikroskopem. Czynniki ryzyka dla czerniaka obejmują jasną skórę,  przebyte oparzenia słoneczne w przeszłości, opalanie w solarium, rodzinne występowanie czerniaka, duża ilości znamion barwnikowych i osłabiony układ odpornościowy. Wczesne wykrycie i leczenie czerniaka są kluczowe dla poprawy rokowania pacjenta.  Podstawowym rodzajem leczenia onkologicznego jest leczenie chirurgiczne, a w przypadkach bardziej zaawansowanych  można  również wykorzystać radioterapię, immunoterapię  chemioterapię. Ochrona skóry przed słońcem i regularne badanie skóry to ważne kroki w profilaktyce raka skóry. Wzrost świadomości na temat czynników ryzyka i profilaktyki jest kluczowy w redukcji liczby zachorowań na czerniaka. Zdrowy tryb życia, regularne wizyty u dermatologa , czy chirurga onkologa , oraz  samodzielna obserwacja skóry mogą pomóc w wczesnym wykryciu, a następnie  skutecznym leczeniu tego groźnego nowotworu.