9 najważniejszych czynników zwiększających ryzyko zachorowania na raka prostaty

Czynnikiem ryzyka jest wszystko, co zwiększa zachorowalność na daną chorobę.  Różne rodzaje nowotworów mają różne czynniki ryzyka, niektóre z nich takie jak palenie czy zła dieta, można zmienić, innych natomiast takich jak wiek czy predyspozycje genetyczne nie da się uniknąć. Warto pamiętać, że posiadanie czynnika ryzyka, a nawet kilku, nie zawsze oznacza, że ​​zachorujemy na nowotwór. Wiele osób z jednym lub kilkoma czynnikami ryzyka nigdy nie zachoruje na raka, podczas gdy inni, którzy chorują na nowotwór mogą nie mieć ich wcale. Jak wskazują badania rak prostaty jest wynikiem współzależności występujących pomiędzy endogennymi hormonami, czynnikami środowiskowymi takimi jak wiek czy rasa jak również uwarunkowaniami genetycznymi. O tym co zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór prostaty oraz jak skutecznie mu zapobiegać rozmawiamy z dr Pawłem Wiszem – urologiem z krakowskiego Szpitala na Klinach, który specjalizuje się w operacyjnym leczeniu raka prostaty z wykorzystaniem robota.

Rak prostaty a wiek

Jednym z potwierdzonych czynników ryzyka  zachorowania na raka prostaty jest wiek. Badania krzywych zachorowalności w zależności od wieku ujawniają ogólnoświatowy trend pokazując, że ​​ryzyko zachorowania na raka gruczołu krokowego zaczyna gwałtownie rosnąć po 55 roku życia i osiąga szczyt w wieku 70–74 lat, a następnie nieznacznie spada. W Polsce większość zachorowań na ten typ nowotworu przypada w siódmej i ósmej dekadzie życia ponieważ 87% występuje po 60 roku życia a ponad 50% z nich  przypada po 70 roku życia, osiągając maksimum po 75 roku życia.. Zachorowalność na raka prostaty u mężczyzn w Polsce zwiększała się gwałtownie w ciągu ostatnich trzech dekad, przy czym w połowie lat 90 XX wieku tempo wzrostu zachorowalności wzrosło prawie 2-krotnie, aktualnie plasując tym samym ten nowotwór na pierwszym miejscu wśród onkologicznych, męskich schorzeń.

Rak prostaty a rasa i pochodzenie etniczne

Rak prostaty rozwija się częściej u Afroamerykanów, a ryzyko zachorowania na ten typ nowotworu wśród tej grupy jest nawet 60% większe niż u mężczyzn rasy białej, dodatkowo śmiertelność wśród panów pochodzenia afrykańskiego i karaibskiego jest około dwukrotnie wyższa niż wśród białych. Badania wyraźnie pokazują, że najrzadziej rak gruczołu krokowego dotyka mężczyzn pochodzenia azjatyckiego i latynoskiego. Przyczyny  różnic rasowych w kontekście zapadalności na raka prostaty nie są do końca znane i podejrzewa się, że ich biologiczne wyjaśnienie może obejmować czynniki genetyczne i środowiskowe lub, co bardziej prawdopodobne, interakcje między nimi.

Rak prostaty a położenie geograficzne

Rak prostaty występuje najczęściej u mężczyzn  w Ameryce Północnej, północno-zachodniej Europie, Australii i na wyspach karaibskich. Rzadziej diagnozuje się go u panów w Azji, Afryce, Ameryce Środkowej i Ameryce Południowej. Na przykład Amerykanie pochodzenia azjatyckiego mają mniejsze ryzyko zachorowania na raka prostaty niż biali Amerykanie, ale ich ryzyko jest wyższe niż w przypadku mężczyzn o podobnym pochodzeniu etnicznym mieszkających w Azji. Przyczyny takiego stanu rzeczy nie są do końca poznane, niemniej jednak szacuje się, że część tej różnicy stanowią bardziej intensywne badania przesiewowe w kierunku raka prostaty wykonywane w krajach rozwiniętych jak również inne czynniki, takie jak różnice w stylu życia, dieta czy narażenie na stres.

Rak prostaty a obciążony wywiad rodzinny

Badania epidemiologiczne przeprowadzone już w latach pięćdziesiątych XX wieku wykazały, że posiadanie krewnego pierwszego stopnia (brata lub ojca) z rakiem prostaty zwiększa ryzyko zachorowania  dwu- lub trzykrotnie. Ryzyko jest większe w przypadku mężczyzn, którzy mają brata z rakiem prostaty, niż w przypadku tych, u których na ten nowotwór chorował ojciec. Na zwiększenie  ryzyka zachorowalności na raka gruczołu krokowego dodatkowo wpływa wczesny wiek zachorowania u krewnych (przed 65 rokiem życia) jak i posiadanie więcej niż 2 krewnych z tym typem nowotworu, ponieważ ci mężczyźni są prawie 4 razy bardziej narażeni na pozytywne rozpoznanie raka w przyszłości. Pomimo, że badania pokazują,  że rak prostaty występujący w rodzinie ma podłoże dziedziczne lub genetyczne to jednak do większości zachorowań dochodzi wśród mężczyzn, u których nie stwierdza się obciążonego wywiadu rodzinnego.

Rak prostaty a mutacje genów

Ponieważ członkowie rodziny mają wiele genów, może istnieć wiele czynników genetycznych, które przyczyniają się do ogólnego ryzyka wystąpienia raka prostaty w rodzinie. Jednak są też pewne indywidualne geny, o których wiemy, że zwiększają ryzyko zachorowalności na nowotwory złośliwe w tym na raka prostaty, a mężczyźni obciążeni tymi genami powinni regularnie wykonywać badania przesiewowe. Na przykład odziedziczone mutacje genów BRCA1 lub BRCA2 , które są związane ze zwiększonym ryzykiem raka piersi i jajnika, mogą również zwiększać ryzyko zachorowania na raka prostaty u mężczyzn – zwłaszcza mutacje w BRCA2. Dodatkowo mężczyźni z zespołem Lyncha, znanym również jako dziedziczny rak jelita grubego bez polipowatości lub HNPCC mają zwiększone ryzyko zachorowania na wiele rodzajów nowotworów, w tym na raka prostaty.

Rak prostaty a otyłość

Niektóre badania wykazały, że mężczyźni (szczególnie z otyłością brzuszną) mają większe ryzyko zachorowania na bardziej agresywny nowotwór prostaty. Badanie opublikowane na spotkaniu Kanadyjskiego Towarzystwa Urologicznego dowodzi także, że ryzyko zgonu z powodu raka prostaty jest ponad dwukrotnie większe u otyłych mężczyzn, u których zdiagnozowano tę chorobę w porównaniu z mężczyznami o prawidłowej wadze. Wykazano również, że otyli mężczyźni z chorobą zaawansowaną miejscowo lub regionalnie mają prawie czterokrotnie większe ryzyko rozprzestrzenienia się nowotworu poza prostatę.

Rak prostaty a dieta

Większość specjalistów uważa, że modyfikacja diety szczególnie z uwzględnieniem ograniczenia spożycia  tłuszczów zwierzęcych może zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka prostaty, prawdopodobieństwo nawrotu tej choroby jak również spowolnić jej postęp.  Udowodniono, że rak prostaty występuje znacznie częściej w krajach o wysokim spożyciu mięsa i produktów mlecznych w porównaniu z krajami o niskim wskaźniku zachorowalności, w których dieta składa się głównie z ryżu, soi i warzyw.

Rak prostaty a łagodny rozrost gruczołu krokowego

Najczęstszym błędnym przekonaniem jest ten, że obecność nienowotworowych chorób prostaty takich jak na przykład jej łagodny przerost zwiększa ryzyko wystąpienia raka prostaty. Chociaż te dwie odmienne jednostki chorobowe  mogą powodować podobne objawy głównie dotyczące trudności w oddawaniu moczu,  to nie ma dowodów  sugerujących, że posiadanie przerostu prostaty, a co za tym idzie częstszych infekcji dróg moczowych zwiększa ryzyko zachorowania na raka prostaty.

Rak prostaty a wykonywany zawód

Udowodniono, że narażenie na chemikalia i defolianty może zwiększyć ryzyko wystąpienia raka prostaty oraz jego przebiegu w postaci bardziej agresywnej formy. Szczególnie narażoną grupą są mężczyźni pracujący z dużymi ilościami pestycydów (np. rolnicy),ci, którzy podczas wykonywania pracy narażeni są na kadm metaliczny (np. spawacze, producenci akumulatorów) jak również strażacy z uwagi na charakter wykonywanej pracy.

Rak prostaty a profilaktyka

Po skończeniu 40 roku życia podstawą profilaktyki są regularne wizyty u urologa, które pozwalają na wczesne wykrycie raka, a co za tym idzie na bardziej skuteczne leczenie. Szczególną czujność onkologiczną powinni przejawiać panowie należący do grupy ryzyka ze względu na obciążenia rodzinne lub wiek jak również ci, u których poziom stężenia PSA jest podwyższony,  nawet w sytuacji jeżeli nie występują u nich żadne niepokojące objawy ze strony układu moczowego. Pomimo, że niektórych czynników ryzyka zachorowania na raka prostaty nie można wyeliminować to warto skupić się na tych, na które mamy wpływ i zadbać o rzucenie palenia, przestrzeganie dobrze zbilansowanej diety jak i włączenie do naszego życia umiarkowanej aktywności fizycznej. Badania wyraźnie dowodzą, że regularna aktywność fizyczna wpływa pozytywnie nie tylko na zdrowie ale także na raka prostaty ponieważ mężczyźni, którzy ćwiczą co najmniej jedną do trzech godzin marszu w tygodniu, mają o 86% mniejsze ryzyko wystąpienia agresywnego raka prostaty. Dalsze badania wykazały, że trzy lub więcej godzin energicznych ćwiczeń zmniejsza ryzyko zgonu z powodu raka prostaty o 61%.