Skolioza – dlaczego warto podjąć walkę ze skrzywieniem kręgosłupa?

Skolioza jest dość powszechną chorobą, która w większości przypadków zaczyna się w dzieciństwie, ale pojawia się również u osób dorosłych. Wbrew pozorom, schorzenie nie dotyczy wyłącznie kręgosłupa ale całego ciała,ponieważ nieleczona choroba wpływa na narządy wewnętrzne, a w konsekwencji prowadząc do zaburzeń oddychania czy krążenia. Niestety, większość deformacji skoliotycznych ma podłoże idiopatyczne, czyli nie udaje się ustalić przyczyny ich powstania, choć istnieje sporo czynników, które to schorzenie pogłębiają. Warto pamiętać, że skolioza to choroba, której nie należy lekceważyć albowiem sama nie ustępuje, a zaniechanie leczenia może doprowadzić do ostateczności czyli leczenia operacyjnego. Jak rozpoznać skoliozę? Na czym polega jej leczenie? Kiedy konieczna jest operacja? Jakie są przyczyny i objawy tej choroby? Na te pytania odpowiada dr Aleksander Winiarski – ortopeda z krakowskiego Szpitala na Klinach, specjalizujący się w chirurgicznym leczeniu skolioz.

Skolioza – czym jest?

Skolioza potocznie i jednocześnie mylnie określana jest mianem bocznego skrzywienia kręgosłupa, czyli w prawą lub w lewą jego stronę. Tak naprawdę jest to skrzywienie trójpłaszczyznowe, które zmienia budowę kręgosłupa oraz jego ustawienie we wszystkich trzech płaszczyznach. U osób cierpiących na to schorzenie kręgosłup wygina się zarówno do boku (płaszczyzna czołowa), skręca (płaszczyzna poprzeczna) oraz wypłaszcza się (płaszczyzna strzałkowa). O skoliozie mówimy wtedy, kiedy kąt skrzywienia uwidoczniony na zdjęciu rentgenowskim w projekcji przednio-tylnej przekracza 10 stopni w płaszczyźnie czołowej. Na wskutek tej deformacji nasz kręgosłup zamiast naturalnie łukowatej formy, przybiera postać litery S. Skolioza najczęściej pojawia się w odcinku piersiowym kręgosłupa, gdzie występuje naturalna kifoza lub pomiędzy odcinkiem piersiowym a lędźwiowym, natomiast rzadko umiejscawia się tylko w odcinku lędźwiowym tam gdzie mamy naturalne wygięcie lordotyczne.

Skoliozy ze względu na wielkość kątową skrzywienia możemy podzielić na:

• I stopnia, skoliozy o kącie 10-24 stopni, dochodzi wówczas do zmian mięśniowo – więzadłowych, bez zniekształceń kostnych. W praktyce skrzywienia te są niewielkie, a ich leczenie polega na stosowaniu ćwiczeń mających na celu zmniejszenie czynnego napięcia lub na obserwacji;
• II stopnia, skoliozy o kącie 25-45 stopni, w wyniku, których dochodzi do zmian strukturalnych w kręgach i krążkach międzykręgowych, w postaci rotacji kręgów z wyraźnym garbem żebrowym. Leczenie tego rodzaju skoliozy polega głównie na wykonywaniu ćwiczeń korekcyjnych oraz na noszeniu specjalnych gorsetów;
• III stopnia, skoliozy o kącie 50 stopni i powyżej, w których dochodzi do  daleko posuniętych zmian strukturalnych, które na zdjęciu RTG uwidaczniają się jako sklinowacenie kręgów. Większość tego typu skolioz wymaga leczenia chirurgicznego;

Warto wspomnieć,  że pomimo tego, że skolioza jest chorobą w obszarze kręgosłupa, to na skutek tej deformacji dochodzi również do zmian w innych częściach ciała, np. w miednicy, klatce piersiowej, czy kończynach dolnych. Zmiana w położeniu kości, stawów czy mięśni wpływa natomiast na zmianę umiejscowienia naszych organów wewnętrznych takich, jak serce, płuca, czy narządy układu pokarmowego, co w efekcie może prowadzić do poważnych konsekwencji w postaci zaburzeń oddychania czy krążenia.

Skolioza – kto choruje najczęściej?

Szacuje się, że skolioza jest schorzeniem, które dotyka aż 70% społeczeństwa, niemniej jednak z uwagi na fakt, że większość tych deformacji kręgosłupa jest niewielka i nie powoduje dolegliwości bólowych, w praktyce z tego powodu leczonych jest tylko  ok. 10% ludzi. Schorzenie najczęściej występuje u dzieci, u których ujawnia się na różnych etapach rozwoju:

• skolioza wczesnodziecięca lub niemowlęca, którą rozpoznaje się u dzieci od 6 miesiąca do 3. roku życia. Najczęściej diagnozuje się ją u chłopców w postaci skrzywienia skierowanego w lewą stronę. Wśród tego typu skolioz występują również skrzywienia ustępujące oraz pogarszające się, które z uwagi na wczesny wiek ich powstania są najgorzej rokującym typem;
• skolioza dziecięca, diagnozowano u dzieci pomiędzy 3. a 10. rokiem życia. Ten typ częściej diagnozowany jest u dziewczynek i często wraz z ich dojrzewaniem skoliozy ulegają pogorszeniu;
• skolioza młodzieńcza, rozpoznawana u młodzieży w wieku dorastania zarówno wśród chłopców, jak i dziewcząt.

U dzieci do skrzywienia kręgosłupa dochodzi w okresach intensywnego wzrostu, w sytuacji kiedy mięśnie, nie będące w stanie nadążyć za rozwojem układu kostnego, przestają być wystarczającą podporą dla kręgosłupa. U większości młodych pacjentów pierwotna deformacja pojawia się między 5. a 8. rokiem życia lub w okresie dojrzewania i 7 razy częściej dotyka ona dziewczynek. Po zakończeniu okresu wzrostu zazwyczaj progresja skrzywienia kręgosłupa kości jest niewielka, dlatego w pierwszej kolejności u dzieci wprowadza się leczenie zachowawcze w postaci ćwiczeń korekcyjnych lub gorsetowania, a w sytuacji kiedy skrzywienie postępuje bardzo szybko, czasem konieczny okazuje się zabieg operacyjny, który jest często możliwy dopiero po ukończeniu przez dziecko 10. roku życia.Skolioza występująca w wieku dojrzałym jest najczęściej wywołana naturalnymi procesami starzenia się kręgosłupa i pojawia się na skutek zwyrodnienia stawów międzykręgowych. Kąt skrzywienia kręgosłupa u dorosłych pacjentów osiąga maksymalnie 20-30 stopni, co powoduje, że skoliozy nabyte w wieku dojrzałym leczy się głównie za pomocą ćwiczeń, a leczenie operacyjne zalecane jest dopiero w przypadku dużych dolegliwości bólowych, pojawienia się deficytów neurologicznych oraz przy ograniczonej ruchomości.

Skolioza – przyczyny powstawania?

Skoliozę, ze względu na przyczynę występowania, można podzielić na: skoliozę czynnościową (funkcjonalną) oraz skoliozę strukturalną. Skolioza czynnościowa to typ skrzywienia, w którym nie stwierdza się utrwalonych zmian w budowie kręgosłupa. Najczęściej dotyczy ona odcinka lędźwiowego kręgosłupa i towarzyszy jej skrócenie jednej kończyny dolnej wraz z  przykurczem przywiedzeniowym lub odwiedzeniowym biodra. Skoliozy te w większości przypadków są całkowicie odwracalne i można je skorygować za pomocą ćwiczeń lub usuwając czynnik wywołujący objawy np. poprzez wyrównanie skrócenia kończyny dolnej. W przypadku skoliozy funkcjonalnej bardzo ważne jest postępowanie korygujące, które pozwala zastopować rozwój choroby i ma na celu zapobieganie wytworzeniu się zmian strukturalnych. Skoliozy strukturalne inaczej zwane wrodzonymi to takie, w których stwierdza się nieprawidłową budowę kręgów (wady wrodzone np. kręg klinowaty, płokkręg, kręgi zrośnięte , zrośnięte żebra itp.). W dużej części przypadków zmiany w strukturze i budowie kręgosłupa powodują również zniekształcenia klatki piersiowej, a niekiedy także zaburzenia w funkcjonowaniu organów wewnętrznych, które wpływają na upośledzenie podstawowych funkcji  życiowych takich, jak oddychanie, krążenie, procesy trawienne. Skoliozy strukturalne najczęściej umiejscawiają się w odcinku szyjno-piersiowym, piersiowym, piersiowo-lędźwiowym i lędźwiowym.Zdecydowana większość przyczyn powstawania skolioz strukturalnych – aż 80% – to przyczyny idiopatyczne, czyli nieznane, niemniej jednak zakłada się, że wystąpienie skrzywienia jest wieloczynnikowe, a jednym z powodów predysponujących do jej wystąpienia jest czynnik genetyczny. Poza skoliozami idiopatycznymi, występują także skoliozy wrodzone oraz te mające charakter wtórny, czyli będące następstwem wady wrodzonej kręgosłupa lub choroby nerwowo-mięśniowej.

Skolioza – objawy

Skolioza charakteryzuje jest dużym wygięciem kręgosłupa, które znacząco zaburza równowagę i środek ciężkości ciała, co w konsekwencji prowadzi do powstania nieprawidłowej sylwetki, widocznej gołym okiem. Najczęściej u pacjentów obserwuje się:

• skrócenie długości jednej nogi;
• wystające łopatki;
• nierówną wysokość bioder;
• nierówną wysokość linii ramion;
• asymetrię talii;
• krzywy przebieg linii kręgosłupa;
• pochylenie ciała na jedną ze stron;
• u dziewcząt – cofnięcie jednej piersi, w wyniku czego optycznie ulega ona zmniejszeniu;
• wypukłość z jednej strony pleców tzw. garb żebrowy;

W cięższych przypadkach choroby dochodzą również dolegliwości bólowe i neurologiczne takie, jak: ból w dolnej części pleców, czasem promieniujący do nogi lub stopy, pogorszenie się mechanizmu chodu, np. utykanie, pieczenie i drętwienie nogi lub w okolicy krocza, osłabienie siły kończyn dolnych(niedowład), opadanie stopy.

Skolioza – rozpoznanie choroby 

Podstawę rozpoznania skoliozy stanowi wizyta u ortopedy wraz z badaniem fizykalnym. W trakcie badania lekarz ocenia linię ramion i miednicy, symetrię tułowia, w szczególności łopatek, kształt i ruchomość kręgosłupa oraz fakt obecności garbu żebrowego. Dodatkowo specjalista przeprowadza również badanie odruchów ścięgien i mięśni oraz bada siłę kończyn dolnych. Do najczęściej stosowanych metod zalicza się: test Bertranda, który pomaga na wykrycie różnic w obu stronach tułowia, test Thomasa wykrywający przykurcz zginaczy stawu biodrowego oraz test ścienny Degi, pozwalający na ocenę ograniczenia ruchomości w obrębie stawów ramienno-barkowych. Aby móc ustalić jednoznaczną diagnozę ortopeda zleca także wykonanie RTG kręgosłupa, na podstawie którego dokonuje się analizy wielkości, lokalizacji oraz kształtu skrzywienia. U dorosłych, jako badania uzupełniające wykonywane są także badanie rezonansem magnetycznym oraz tomografia komputerowa 3D.

Skolioza – leczenie

Skoliozy są jednym z najtrudniejszych do leczenia schorzeń ortopedycznych albowiem leczenie jest długotrwałe, czasochłonne, wymagające od pacjenta konsekwencji i niestety nie zawsze dające zadowalające wyniki. Wybór sposobu leczenia uzależniony jest każdorazowo od wieku biologicznego pacjenta, stopnia zaawansowania choroby, tempa progresji, typu deformacji oraz możliwości pogłębiania się choroby. Podstawowym celem leczenia jest zmniejszenie, a jeżeli to możliwe, likwidacja skrzywienia, utrwalenie zahamowanej korekcji lub zatrzymanie dalszego progresu zniekształcenia. Jak w przypadku większości chorób o powodzeniu leczenia decyduje stopień zaawansowania choroby, dlatego tak ważne jest wczesne wykrycie tej wady i natychmiastowe rozpoczęcie odpowiedniej terapii. U dzieci w większości przypadków na początku wprowadza się leczenie zachowawcze w postaci ćwiczeń korekcyjnych lub zaleca się noszenie specjalnego gorsetu ortopedycznego. Jeżeli skrzywienie przekracza 40 stopni, a leczenie zachowawcze nie przyniosło oczekiwanego rezultatu lub nastąpiła niespodziewana progresja choroby konieczna okazuje się operacja, z którą  należy poczekać do momentu pojawienia się cech dojrzewania np. pierwszych cyklów menstruacyjnych u dziewczynek. Bardzo pomocny w decyzji o rozpoczęciu leczenia operacyjnego jest  test Rissera świadczący o zarastaniu chrząstek wzrostowych . W przypadku skolioz nabytych u dorosłych pacjentów z reguły stosuje się rehabilitację, albowiem kąt skrzywienia z reguły nie przekracza 20-30 stopni. Leczenie operacyjne skolioz u dorosłych zalecane jest w przypadku jeżeli występują duże dolegliwości bólowe lub doszło do pojawienia się innych objawów takich, jak ograniczona ruchomość lub deficyty neurologiczne.

Leczenie nieoperacyjne skoliozy

Leczenie zachowawcze stosowane jest w przypadku niewielkich skolioz. W większości przypadków do wyprowadzenia wady kręgosłupa wystarczają regularne ćwiczenia korekcyjne – rozciągające, mające na celu zwiększenie siły, elastyczności i zakresu  ruchów. Zarówno w przypadku dzieci, jak i dorosłych pacjentów ważna jest także nauka samokontroli ustawienia kręgosłupa oraz całego ciała, a w szczególności miednicy, łopatek, głowy i nóg. Z pomocą przychodzi również leczenie farmakologiczne w postaci niesterydowych leków przeciwzapalnych lub steroidów, które niestety pozwalają wyeliminować tylko  dolegliwości bólowe, a nie przyczynę samego schorzenia. W niektórych przypadkach stosuje się również iniekcje  zewnątrzoponowe lub ostrzyknięcia stawów międzykręgowych, które mają na celu szybkie zmniejszenie stanu zapalnego i zminimalizowanie dolegliwości bólowych.W skoliozach, o kącie  powyżej 25-30 stopni, zalecane jest także noszenie specjalnego gorsetu, który każdorazowo dobierany jest indywidualnie do budowy ciała pacjenta.

Leczenie operacyjne skoliozy

Leczenie operacyjne skoliozy dotyczy zazwyczaj tych skrzywień powyżej 50 stopni, które oprócz dolegliwości bólowych powodują dodatkowe problemy takie, jak trudności z oddychaniem czy krążeniem. Celem leczenia chirurgicznego jest zatrzymanie postępu choroby i korekcja skrzywienia, albowiem po przekroczeniu 50 stopni dochodzi do załamania naturalnych układówstabilizującychkręgosłup i deformacja stajesię procesem, który szybko się pogłębia. Wskazaniami do leczenia operacyjnego są: skrzywienie przekraczające 50 stopni, progres choroby pomimo rehabilitacji i gorsetowania, znaczne pogorszenie się sylwetki pacjenta (asymetria talii i łopatek, powiększanie się garbu żebrowego), pogorszenie się mechanizmu chodu lub utykanie, nasilenie się objawów w pozycjach wyprostnych i podczas chodzenia (tzw. chromanie neurogenne), zaburzenia neurologiczne. Na drodze leczenia operacyjnego dokonuje się korekcji skrzywienia za pomocą tytanowych wszczepów, które mają za zadanie odbarczenie uciśniętych korzeni nerwowych, powodujących dolegliwości bólowe, zbalansowanie tułowia i usztywnienie kręgosłupa. W zależności od wielkości i kształtu skrzywienia stosuje się usztywnienie przednie lub tylne, przy czym ortopedzi w większości przypadków decydują się na to drugie z uwagi na fakt szerokiego uwolnienia korzeni nerwowych.

Dostęp tylny (spondylodeza tylna)

Jest to najczęstszy typ operacji, który wykonuje się u pacjentów w okresie pokwitania lub z zakończonym wzrostem, z pierwotnie pojedynczym lub podwójnym skrzywieniem. Cięcie chirurgiczne przebiega na plecach pacjenta, a podczas zabiegu za pomocą tytanowych śrub połączonych prętami dokonuje się skorygowania deformacji kręgosłupa w trzech płaszczyznach.

Dostęp przedni (spondylodeza przednia)

Jest to rzadziej wykonywany typ procedury chirurgicznego leczenia skolioz i dotyczy wyłącznie pacjentów z krótkołukowym pojedynczym skrzywieniem. W tej metodzie nacięcia dokonuje się na bocznej powierzchni klatki piersiowej lub brzucha, a korektę deformacji kręgosłupa uzyskuje  się za pomocą prętu osadzonego na śrubach, które wprowadzane są bezpośrednio w trzony kręgowe pacjenta.

Życie po operacji skoliozy

Proces uzyskania usztywnienia kostnego zajmuje ok. 12 miesięcy od dnia operacji, dlatego też tak ważne w tym czasie jest zapewnienie „ciszy biochemicznej” naszemu kręgosłupowi przez okres 3 miesięcy, następnie pozwalamy na stopniowe zwiększanie aktywności fizycznej a po 6 miesiącach praktycznie nie ma przeciwwskazań do amatorskiego uprawiania sportu ( biegi , narty, pływanie ) oczywiście z wyjątkiem sportów ekstremalnych. Warunkiem tak szybkiego powrotu do niemal pełnej aktywności fizycznej jest prawidło przeprowadzona operacja!

Skolioza nieleczona – powikłania

Nieleczona skolioza może doprowadzić do rozwoju szeregu patologii, wśród których najczęściej wymienia się zmiany zwyrodnieniowe, powstanie: przykurczy mięśniowych, silnych dolegliwości bólowych, zaburzeń neurologicznych czy chodu. Brak podjęcia leczenia powoduje zmiany w klatce piersiowej, które w późniejszym okresie manifestują się uciskiem narządów wewnętrznych prowadząc do niewydolności oddechowej lub krążenia, które mogą stanowić bezpośrednie zagrożenie życia pacjenta. Jeżeli pomimo intensywnych ćwiczeń, gorestowania czy iniekcji ból nie mija, a skrzywienie narasta warto zdecydować się na leczenie operacyjne, które trwale skoryguje deformację naszego kręgosłupa, jak również uchroni nas przed poważniejszymi konsekwencjami.