PCOS – zespół policystycznych jajników. Co powinnaś wiedzieć o tym schorzeniu – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie.

Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest jednym z najczęstszych zaburzeń endokrynologicznych u kobiet w wieku rozrodczym. Szacuje się, że dotyka od 5 do 10% kobiet w tej grupie wiekowej. Wiele pacjentek odkrywa, że ma PCOS dopiero kiedy napotyka problemy z nieregularnym cyklem menstruacyjnym lub trudności w staraniach o dziecko. Wpływ tej choroby na życie kobiet może być znaczący ale co właściwie sprawia, że PCOS jest tak trudne do zdiagnozowania i leczenia? Czy diagnoza PCOS definitywnie uniemożliwia realizację marzeń o macierzyństwie? O tym dowiecie się z tego artykułu.

Czym jest PCOS?

Zespół policystycznych jajników (PCOS, ang. polycystic ovary syndrome) to złożone zaburzenie hormonalne, które charakteryzuje się nadprodukcją androgenów (męskich hormonów płciowych) oraz nieregularnym cyklem menstruacyjnym. Jajniki u kobiet z PCOS często zawierają liczne drobne torbiele (pęcherzyki), które mogą wpływać na ich zdolność do uwalniania komórek jajowych. Niektóre kobiety z PCOS mogą również doświadczać insulinooporności, co dodatkowo komplikuje obraz kliniczny tego schorzenia.

Co ciekawe, pierwsze objawy PCOS zostały opisane już w 1721 roku przez włoskiego lekarza Antonia Vallisneri. Jednakże, pierwsze międzynarodowe kryteria diagnostyczne PCOS zostały zaproponowane dopiero w 1990 roku przez National Institutes of Health. Zgodnie z nimi, do diagnozy PCOS wymagane było spełnienie dwóch kryteriów: klinicznych lub biochemicznych dowodów hiperandrogenizmu (nadmiernego wydzielania męskich hormonów płciowych – androgenów) oraz dysfunkcji menstruacyjnej. W 2003 roku Europejskie Towarzystwo Rozrodu Człowieka i Embriologii  oraz Amerykańskie Towarzystwo Medycyny Reprodukcyjnej rozszerzyły te kryteria o obecność policystycznych jajników w ultrasonografii, definiując PCOS jako obecność co najmniej dwóch z trzech kryteriów: hiperandrogenizmu, nieregularnej owulacji i policystycznych jajników.

Przyczyny zespółu policystycznych jajników

Zespół policystycznych jajników to złożone zaburzenie endokrynologiczne, którego dokładne przyczyny nie są w pełni poznane. Przyjmuje się, że na jego rozwój wpływają zarówno czynniki genetyczne jak i środowiskowe. Genetyka odgrywa istotną rolę ponieważ PCOS często występuje rodzinnie, co sugeruje dziedziczny komponent. Uważa się, że mutacje w niektórych genach mogą predysponować kobiety do tego zaburzenia.

Hormony również odgrywają kluczową rolę w rozwoju PCOS. Nadmiar androgenów, czyli męskich hormonów płciowych, produkowanych przez jajniki prowadzi do typowych objawów tego zespołu takich jak hirsutyzm i trądzik. Insulinooporność, czyli stan, w którym komórki organizmu nie reagują prawidłowo na insulinę jest częstym problemem u kobiet z PCOS. Wysoki poziom insuliny może stymulować jajniki do produkcji większej ilości androgenów, co dodatkowo pogarsza objawy choroby.

Innym ważnym czynnikiem jest stan zapalny. Niskie poziomy przewlekłego stanu zapalnego mogą przyczyniać się do produkcji androgenów przez jajniki.  Dlatego niektóre badania sugerują, że dieta i styl życia również mogą wpływać na rozwój PCOS. Otyłość i brak aktywności fizycznej są związane z nasileniem objawów PCOS, podczas gdy zdrowa dieta i regularne ćwiczenia mogą pomóc w ich zarządzaniu.

W związku z tym, że PCOS jest złożonym zaburzeniem z wieloma możliwymi przyczynami, leczenie zazwyczaj wymaga holistycznego podejścia, które uwzględnia zarówno interwencje farmakologiczne jak i zmiany stylu życia.

Objawy PCOS

PCOS jest zaburzeniem, które dotyka kobiety na całym świecie, niezależnie od ich narodowości, stylu życia czy historii rozrodczej. Ważne jest zrozumienie, że PCOS nie tylko wpływa na funkcje reprodukcyjne kobiet ale również na ich metabolizm i zdrowie psychiczne. Jest to poważne schorzenie, które może być odpowiedzialne za wiele problemów zdrowotnych, w tym przedwczesne poronienia.

Objawy PCOS są różnorodne i mogą się różnić intensywnością w zależności od indywidualnych zaburzeń hormonalnych każdej kobiety. Dlatego diagnostyka tego zaburzenia wymaga dokładnych badań i odpowiedniego rozpoznania. PCOS może manifestować się nawet u bardzo młodych dziewcząt, prowadząc do przedwczesnego dojrzewania czy problemów z regularnością miesiączkowania. Wśród najczęstszych objawów PCOS wymienia się:

• nieregularne cykle menstruacyjne: mogą obejmować brak miesiączki (amenorrhea), rzadkie miesiączki (oligomenorrhea) lub obfite krwawienia (menorrhagia),
• hirsutyzm: nadmierne owłosienie na twarzy, klatce piersiowej i plecach,
• trądzik i tłusta skóra: związane z nadprodukcją androgenów,
• łysienie androgenowe: przerzedzenie włosów na głowie,
• przyrost masy ciała: często związany z insulinoopornością,
• bezsenność i problemy ze snem: które mogą być wynikiem hormonalnych zaburzeń,
• problemy z płodnością: trudności z zajściem w ciążę z powodu nieregularnej owulacji jak również powtarzające się poronienia (donoszenie ciąży u kobiet z tym schorzeniem jest często trudne).

Warto pamiętać, że objawy PCOS mogą różnić się intensywnością i występować zarówno jednocześnie jak i w różnych odstępach czasowych. Konsultacja lekarska jest absolutnie wskazana w przypadku problemów z płodnością, nieregularnych cyklów menstruacyjnych oraz nadmiernego owłosienia, które są poważnymi sygnałami mogącymi wskazywać na PCOS.

Diagnozowanie PCOS

Diagnozowanie zespołu policystycznych jajników (PCOS) wymaga kompleksowego podejścia, obejmującego ocenę kliniczną, badania laboratoryjne i techniki obrazowe. Proces diagnostyczny rozpoczyna się zazwyczaj od szczegółowego wywiadu lekarskiego, w którym ginekolog zbiera informacje dotyczące cyklu menstruacyjnego, historii zdrowotnej pacjentki oraz występujących objawów takich jak nieregularne miesiączki, problemy z płodnością, trądzik, hirsutyzm czy przyrost masy ciała.

Kolejnym krokiem jest badanie fizykalne, które obejmuje ocenę objawów hiperandrogenizmu, takich jak nadmierne owłosienie na ciele, trądzik i łysienie typu męskiego. Lekarz może również przeprowadzić pomiar masy ciała i wskaźnika masy ciała (BMI) w celu oceny ryzyka związanego z insulinoopornością i otyłością.

Badania laboratoryjne odgrywają kluczową rolę w diagnozowaniu PCOS. Testy krwi są wykonywane w celu pomiaru poziomów hormonów w tym testosteronu, hormonu luteinizującego (LH), hormonu folikulotropowego (FSH) oraz poziomu insuliny. Wysoki poziom testosteronu oraz podwyższony stosunek LH do FSH mogą wskazywać na obecność PCOS. Dodatkowo, badania te pomagają wykluczyć inne zaburzenia endokrynologiczne, które mogą powodować podobne objawy takie jak choroby tarczycy czy hiperprolaktynemia.

Ultrasonografia przezpochwowa jest często stosowana w celu oceny morfologii jajników. Podczas badania ultrasonograficznego lekarz może zobaczyć powiększone jajniki zawierające liczne małe pęcherzyki (torbiele), co jest charakterystycznym objawem PCOS. Obecność co najmniej 12 pęcherzyków o średnicy 2-9 mm w jednym jajniku lub zwiększona objętość jajnika, która  może potwierdzić diagnozę.

Ważne jest aby pamiętać, że diagnoza PCOS jest diagnozą z wykluczenia co oznacza, że inne potencjalne przyczyny objawów muszą zostać wyeliminowane. Na przykład, w przypadku nieregularnych miesiączek należy wykluczyć zaburzenia tarczycy a w przypadku objawów hiperandrogenizmu — zespół Cushinga lub guzy produkujące androgeny.

Lekarz może również zlecić inne badania takie jak testy tolerancji glukozy czy profil lipidowy, aby ocenić ryzyko metaboliczne związane z PCOS takie jak cukrzyca typu 2 czy choroby sercowo-naczyniowe.

Podsumowując, diagnoza PCOS wymaga skrupulatnej oceny klinicznej, badań hormonalnych i obrazowych a także wykluczenia innych schorzeń mogących powodować podobne objawy. Dzięki temu można zapewnić pacjentkom odpowiednie leczenie i zarządzanie objawami.

Leczenie zespołu policystycznych jajników

Różnorodność objawów i skomplikowany przebieg zespołu policystycznych jajników powodują, że nie istnieje jedna uniwersalna metoda leczenia tej choroby. Terapia PCOS powinna być zawsze indywidualnie dostosowana i wielowymiarowa, uwzględniająca różne aspekty schorzenia takie jak nadprodukcja androgenów, insulinooporność, hirsutyzm, czy problemy z nadwagą. PCOS to choroba przewlekła, która często wymaga długotrwałego zarządzania jej objawami. Chociaż w niektórych przypadkach obserwuje się samoistne poprawy, takie jak wznowienie regularnych cykli menstruacyjnych to u większości kobiet objawy utrzymują się do menopauzy. Dlatego właściwe zarządzanie stanem zdrowia, dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjentki jest kluczowe dla poprawy jej jakości życia.

Główne cele leczenia PCOS obejmują regulację cyklu menstruacyjnego, kontrolę objawów hiperandrogenizmu, poprawę wrażliwości na insulinę oraz wspomaganie płodności.

Farmakoterapia jest często pierwszą linią leczenia. Antykoncepcja hormonalna, taka jak tabletki antykoncepcyjne jest stosowana w celu regulacji cyklu menstruacyjnego i zmniejszenia objawów hiperandrogenizmu, takich jak trądzik i hirsutyzm. Leki antyandrogenowe mogą również pomóc w zmniejszeniu nadmiernego owłosienia i trądziku. Ponadto pacjentkom często przepisuje się leki stosowane w leczeniu cukrzycy typu 2  w celu poprawy wrażliwości na insulinę i regulacji cyklu menstruacyjnego.

Zmiany stylu życia są kluczowym elementem zarządzania PCOS. Zdrowa dieta, bogata w białko i błonnik oraz uboga w cukry proste może pomóc w zarządzaniu objawami. Regularna aktywność fizyczna pomaga natomiast w utrzymaniu prawidłowej masy ciała, poprawia wrażliwość na insulinę i może złagodzić objawy PCOS.

Dla kobiet starających się o ciążę leczenie może obejmować także leki stymulujące owulację. W przypadkach gdy ta terapia jest nieskuteczna, można rozważyć inseminację wewnątrzmaciczną (IUI) lub zapłodnienie in vitro (IVF).

W niektórych przypadkach, gdy farmakoterapia i zmiany stylu życia nie przynoszą oczekiwanych rezultatów może być konieczne leczenie chirurgiczne. Kauteryzacja jajników metodą laparoskopową stanowi jedną z opcji leczenia w przypadku kobiet zmagających się z zespołem policystycznych jajników. Ta procedura polega na stosowaniu elektrokoagulacji do usuwania patologicznych torbieli znajdujących się w jajnikach. Zabieg laparoskopowy w przeciwieństwie do operacji otwartych, nie wymaga dużego nacięcia, co minimalizuje ryzyko powstawania blizn pooperacyjnych. Ważne jest jednak, by mieć świadomość, że kauteryzacja jajników może wiązać się z istotnym ryzykiem dla płodności pacjentki, w tym możliwością obniżenia rezerwy jajnikowej, co może wpływać na zdolność do naturalnego poczęcia w przyszłości.

Wpływ PCOS na ciążę i płodność

PCOS a ciąża i płodność to złożony temat, który obejmuje wiele aspektów związanych z funkcjonowaniem układu rozrodczego kobiety. PCOS jest jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet, co wynika głównie z problemów z owulacją. Kobiety z PCOS często doświadczają nieregularnych cykli menstruacyjnych a nawet braku owulacji, co utrudnia zajście w ciążę.

Zaburzenia hormonalne typowe dla PCOS takie jak podwyższony poziom androgenów, mogą również wpływać na środowisko jajnika i endometrium, co dodatkowo utrudnia implantację zarodka i utrzymanie ciąży. Wysoki poziom insuliny, często związany z insulinoopornością u kobiet z PCOS może również negatywnie wpływać na płodność. Insulinooporność może prowadzić do zwiększonej produkcji androgenów przez jajniki, co zakłóca normalny cykl owulacyjny.

Pomimo tych wyzwań, wiele kobiet z PCOS jest w stanie zajść w ciążę i urodzić zdrowe dzieci dzięki odpowiedniemu leczeniu. Terapie często obejmują stymulację owulacji za pomocą leków, w tym również stosowanie farmaceutyków typowych dla leczenia insulinooporności, które mogą  poprawić regularność cykli menstruacyjnych i zwiększyć szanse na owulację. W przypadku bardziej zaawansowanych problemów z płodnością mogą być konieczne techniki wspomaganego rozrodu, takie jak inseminacja wewnątrzmaciczna (IUI) lub zapłodnienie in vitro (IVF).

Dlaczego PCOS trzeba leczyć?

Leczenie zespołu policystycznych jajników (PCOS) jest niezwykle ważne ze względu na różnorodne i poważne konsekwencje zdrowotne, które to zaburzenie może wywołać. PCOS wpływa nie tylko na funkcje rozrodcze ale również na ogólne zdrowie metaboliczne i psychiczne. Kobiety z PCOS są bardziej narażone na rozwój takich schorzeń jak nadciśnienie tętnicze, choroby serca, udar mózgu, cukrzyca typu II, otyłość czy dyslipidemia, która zakłóca prawidłową gospodarkę lipidową w organizmie. Dlatego też stała opieka medyczna zarówno endokrynologiczna jak i ginekologiczna jest kluczowa dla kobiet z PCOS, niezależnie od ich planów rodzicielskich. Brak odpowiedniego leczenia PCOS może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych w tym do obturacyjnego bezdechu sennego, raka endometrium, który dotyczy błony śluzowej macicy, miażdżycy, czy zawału serca. Regularne wizyty i monitorowanie stanu zdrowia są zatem niezbędne aby zminimalizować ryzyko tych poważnych problemów zdrowotnych.