Jakie badania profilaktyczne warto wykonywać aby zminimalizować ryzyko wystąpienia raka jelita grubego?

Rak jelita grubego jest trzecim najczęściej diagnozowanym nowotworem w Europie. Według danych opublikowanych przez Europejski Urząd Statystyczny (Eurostat) oraz Europejskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej (ESMO), każdego roku w Europie odnotowuje się ponad 370 tysięcy nowych przypadków raka jelita grubego, co stanowi około 12% wszystkich nowotworów złośliwych diagnozowanych na kontynencie.  Rak jelita grubego jest również drugą najczęstszą przyczyną zgonów z powodu nowotworów w Europie, zaraz po raku płuca. Statystyki pokazują, że rocznie z jego powodu umiera około 170 tysięcy osób. Wysoki wskaźnik śmiertelności wynika głównie z późnej diagnozy, kiedy rak jest już w zaawansowanym stadium. To właśnie dlatego regularne badania przesiewowe są kluczowe w profilaktyce raka jelita grubego. Wykrywanie zmian przedrakowych (polipów) i wczesnych stadiów raka pozwala na ich usunięcie lub leczenie zanim przekształcą się w zaawansowane stadia nowotworu. Tak jak w przypadku wszystkich nowotworów ich wczesne wykrycie znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie. W tym artykule omówimy kluczowe badania profilaktyczne stosowane w prewencji raka jelita grubego w tym kolonoskopię, testy na krew utajoną w kale, sigmoidoskopię oraz kolonografię komputerową (wirtualną kolonoskopię).

Znaczenie badań profilaktycznych w raku jelita grubego

Profilaktyka raka jelita grubego ma na celu wykrycie i usunięcie polipów, które mogą przekształcić się w nowotwór zanim osiągną one zaawansowane stadium. Wykrycie raka we wczesnym stadium znacznie zwiększa szanse na skuteczne leczenie i pełne wyleczenie. Regularne badania przesiewowe są kluczowe, zwłaszcza dla osób w grupie podwyższonego ryzyka  takich jak osoby powyżej 50. roku życia, osoby z rodzinną historią raka jelita grubego, a także osoby z chorobami zapalnymi jelit.

Kolonoskopia

Kolonoskopia jest uważana za złoty standard w profilaktyce raka jelita grubego. Zaleca się przeprowadzanie kolonoskopii co 10 lat, począwszy od 50. roku życia  lub wcześniej jeśli istnieją czynniki ryzyka (dla osób po 40 rż., które mają co najmniej jednego krewnego pierwszego stopnia z rozpoznaniem raka jelita grubego oraz osób w wieku 25-65 lat pochodzących  z rodziny szczególnego ryzyka).

Badanie kolonoskopowe to procedura, która pozwala na dokładne zbadanie wnętrza jelita grubego za pomocą elastycznego urządzenia o średnicy palca, zwanego endoskopem. Endoskop  jest wyposażony w kamerę, której obraz jest przekazywany na monitor, umożliwiając lekarzowi szczegółową ocenę stanu śluzówki jelita oraz ewentualne pobranie próbek tkanki do analizy histopatologicznej. Procedura zazwyczaj trwa około 30 minut i może być przeprowadzona w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym  (tzw. analgosedacji  – uśpieniu), w zależności od preferencji i stanu zdrowia pacjenta. Po badaniu kolonoskopowym zwłaszcza gdy stosuje się znieczulenie ogólne, zaleca się odpoczynek przez kilka godzin oraz unikanie prowadzenia pojazdów ze względu na możliwe osłabienie. Wprowadzenie powietrza podczas procedury może prowadzić do tymczasowego uczucia wzdęć i dyskomfortu, które zwykle ustępuje samoistnie po wydaleniu powietrza z jelit. Przed badaniem pacjent musi przejść odpowiednie przygotowanie jelita, które obejmuje dietę płynną oraz przyjmowanie środków przeczyszczających. Kolonoskopia pozwala na wykrycie i usunięcie polipów oraz innych zmian patologicznych, co znacząco zmniejsza ryzyko rozwoju raka jelita grubego.

Testy na krew utajoną w kale (FOBT)

Testy na krew utajoną w kale (FOBT, fecal occult blood test) to nieinwazyjne badania diagnostyczne, które służą do wykrywania niewidocznej gołym okiem krwi w stolcu. Obecność krwi może wskazywać na różne stany patologiczne w tym polipy jelita grubego, wrzody, choroby zapalne jelit oraz nowotwory jelita grubego. Wczesne wykrycie krwi w stolcu za pomocą FOBT może prowadzić do dalszej diagnostyki w tym kolonoskopii, co umożliwia wczesne wykrycie i leczenie potencjalnych zmian przedrakowych lub raka we wczesnym stadium.

Rodzaje testów FOBT

1. Gwajakowy test na krew utajoną (gFOBT)
   • mechanizm: test wykorzystuje właściwości chemiczne gwajaku, który reaguje z hemoglobiną w krwi, zmieniając kolor na niebieski.. Zmiana barwy na niebieską, wskazuje na pozytywny wynik testu.
   • przygotowanie: przed badaniem pacjent musi unikać niektórych pokarmów (czerwonego mięsa, surowych warzyw), suplementów witaminowych (witamina c) oraz niektórych leków (aspiryna, ibuprofen) aby uniknąć fałszywych wyników.
   • wykonanie: pacjent zbiera próbki stolca przez kilka dni a następnie przesyła/oddaje je do laboratorium.
2. Immunochemiczny test na krew utajoną (FIT)
   • mechanizm: test opiera się na przeciwciałach, które specyficznie wiążą się z ludzką hemoglobiną.
   • przygotowanie: FIT nie wymaga specjalnej diety ani unikania leków przed badaniem.
   • wykonanie: pacjent zbiera próbki stolca w specjalnym pojemniku, który jest następnie badany w laboratorium.

Zalety testów na krew utajoną w kale (FOBT)

• nieinwazyjność: badanie jest proste i nie wymaga interwencji medycznej ani specjalistycznego sprzętu.
• łatwość wykonania: pacjent może samodzielnie zebrać próbki stolca w domu.
• wczesne wykrycie: FOBT umożliwia wczesne wykrycie krwawień, które mogą być objawem wczesnych zmian przedrakowych lub raka jelita grubego.

Wady FOBT

• fałszywe wyniki: możliwość uzyskania fałszywie dodatnich lub fałszywie ujemnych wyników, szczególnie w przypadku gFOBT, który może reagować na niektóre pokarmy i leki.
• brak precyzji: FOBT wykrywa obecność krwi ale nie określa jej źródła. dodatni wynik wymaga dalszych badań, takich jak kolonoskopia.
• regularność badań: aby badanie było skuteczne w profilaktyce raka jelita grubego, musi być regularnie powtarzane.

Kiedy wykonać FOBT?

Zaleca się aby osoby powyżej 50. roku życia wykonywały testy na krew utajoną w kale co najmniej raz w roku zwłaszcza jeśli znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka. Osoby z historią rodzinną raka jelita grubego, chorobami zapalnymi jelit czy innymi czynnikami ryzyka, mogą wymagać częstszych badań i wcześniejszego rozpoczęcia monitorowania.

Testy na krew utajoną w kale są ważnym narzędziem w profilaktyce raka jelita grubego. Pozwalają na wczesne wykrycie krwawień co może prowadzić do szybszej diagnozy i leczenia potencjalnie groźnych zmian w jelicie grubym. Pomimo pewnych ograniczeń, FOBT stanowią istotny element programów przesiewowych przyczyniając się do zmniejszenia śmiertelności związanej z rakiem jelita grubego.

Sigmoidoskopia

Sigmoidoskopia jest badaniem endoskopowym, które obejmuje tylko dolną część jelita grubego (sigmoidoskopię). Jest mniej inwazyjna niż kolonoskopia i nie wymaga pełnego przygotowania jelita.

Przebieg badania:

• pacjent nie musi przechodzić tak rygorystycznego przygotowania jak przed kolonoskopią.
• podczas badania lekarz wprowadza sigmoidoskop do odbytnicy i dolnej części jelita grubego.
• badanie trwa około 10-20 minut i może być wykonywane bez znieczulenia.

Sigmoidoskopia jest zalecana co 5 lat. W przypadku wykrycia polipów, pacjent może być skierowany na pełną kolonoskopię.

Kolonografia komputerowa (wirtualna kolonoskopia)

Kolonografia komputerowa, znana również jako wirtualna kolonoskopia jest nowoczesną metodą obrazowania jelita grubego za pomocą tomografii komputerowej (CT).

Przebieg badania:

• pacjent musi przejść przygotowanie jelita podobne jak przed kolonoskopią.
• podczas badania pacjent leży na stole tomograficznym  a specjalne oprogramowanie przekształca obrazy ct w trójwymiarową rekonstrukcję jelita grubego.
• badanie trwa około 10-15 minut i nie wymaga wprowadzenia endoskopu.

Kolonografia komputerowa jest mniej inwazyjna niż tradycyjna kolonoskopia ale jeśli wykryte zostaną polipy to konieczne jest przeprowadzenie klasycznej kolonoskopii w celu ich zbadania lub usunięcia. Zaleca się wykonywanie tego badania co 5 lat.

Badania profilaktyczne odgrywają kluczową rolę w profilaktyce raka jelita grubego. Regularne przeprowadzanie badań przesiewowych takich jak kolonoskopia, testy na krew utajoną w kale, sigmoidoskopia i kolonografia komputerowa umożliwiają wczesne wykrycie zmian przedrakowych oraz wczesnych stadiów raka. Wczesne wykrycie jest kluczowe dla skutecznego leczenia i znacznie zwiększa szanse na pełne wyleczenie. Zachęcanie do regularnych badań przesiewowych oraz edukacja na temat znaczenia profilaktyki mogą przyczynić się do zmniejszenia zachorowalności i śmiertelności z powodu raka jelita grubego. Warto pamiętać, że odpowiednie badania profilaktyczne powinny być dostosowane do indywidualnych czynników ryzyka oraz zaleceń lekarza. Regularne konsultacje specjalistyczne i świadome podejście do zdrowia mogą znacząco poprawić jakość życia i zapewnić pacjentom lepsze rokowania na przyszłość.