Co warto wiedzieć o endometriozie? 10 najczęściej zadawanych pytań przez pacjentki

Czym dokładnie jest endometrioza? Po czym rozpoznać tą chorobę? Jakie są konsekwencje nieleczonej endometriozy i jak ją leczyć? To tylko niektóre pytania, które często  zadają kobiety w przypadku tej choroby. Choć endometrioza jest jedną z częstszych dolegliwości ginekologicznych u kobiet w wieku reprodukcyjnym, dotykającą miliony kobiet na cały świecie to wciąż pozostaje trudna do zdiagnozowania a wiele kobiet chciałoby wiedzieć o niej więcej. Endometrioza to choroba charakteryzująca się obecnością tkanki  wyścielającej macicę poza jej granicami, co może prowadzić do intensywnego bólu, problemów z płodnością oraz szeregu innych komplikacji zdrowotnych. Przekraczając granice samej macicy choroba wpływa na życie codzienne, pracę i relacje społeczne kobiet, które jej doświadczają. Jednakże, pomimo rozpowszechnienia wiedzy na jej temat wiele kobiet pozostaje wiąż niedoinformowanych o jej przyczynach, symptomach, metodach diagnozowania oraz opcjach leczenia. Brak świadomości i opóźnienia w diagnozie często prowadzą do niepotrzebnego cierpienia i pogorszenia jakości życia kobiet dotkniętych endometriozą.  Poznanie istotnych informacji na temat tego schorzenia może pomóc pacjentkom zrozumieć swoje dolegliwości jak również podjąć świadome decyzje dotyczące leczenia dlatego w  niniejszym artykule postaramy się przybliżyć najważniejsze aspekty endometriozy, odpowiadając na 10 najczęściej zadawanych pytań przez pacjentki.

1. Co to jest endometrioza?

Endometrioza to przewlekła choroba ginekologiczna polegająca na występowaniu błony śluzowej macicy poza jej normalnym położeniem, czyli jamą macicy. Ogniska endometriozy najczęściej lokalizują się w obrębie narządów rozrodczych kobiety tj. w macicy, jajnikach czy jajowodach ale także w obrębie innych narządów wewnętrznych takich jak moczowody, pęcherz oraz jelita oraz w narządach odległych takich jak płuca, siatkówka oka lub mózg.

2. Jakie są objawy endometriozy?

Objawy tej choroby są bardzo zróżnicowane począwszy od bezobjawowego przebiegu po ciężkie zaburzenia w obrębie struktur anatomicznych narządów rozrodczych takich jak jajniki, jajowody i  macica. Warto pamiętać, że błona śluzowa macicy występująca poza jej normalnym położeniem, czyli jamą macicy jest aktywnie hormonalną tkanką, która reaguje na  zmiany cyklu menstruacyjnego  co sprawia, że objawy tej choroby zmieniają się wraz z fazami cyklu. Do najczęściej zgłaszanych objawów zalicza się bolesne miesiączkowanie, ból podczas stosunku seksualnego, przewlekły ból w miednicy,  nadmierne krwawienie, ból podczas oddawania moczu lub stolca  oraz niepłodność a także problemy z zajściem w ciążę. W przebiegu endometriozy mogą występować również inne, niekojarzone z tą jednostką chorobową symptomy takie jak osłabienie organizmu, czy zaburzenia jelitowe lub ze stronu układu pokarmowego takie jak wymioty, wzdęcia, biegunka i inne.

3. Kto choruje na endometriozę?

Endometrioza jest chorobą, która dotyka głównie kobiety w wieku rozrodczym, szczególnie między 20. a 40. rokiem życia ale sporadycznie diagnozowana jest także u kobiet w wieku pomenopauzalnym.  Warto wiedzieć, że endometrioza często diagnozowana jest u kobiet leczących się na niepłodność, wykrywa się ją nawet u ok. 50-60% tego typu pacjentek.

4. Co wywołuje endometriozę?

Przyczyny endometriozy nie są do końca poznane ale istnieje kilka teorii tłumaczących jak może do niej dochodzić. Jedną z najbardziej znanych jest teoria retrogradnej menstruacji sugerująca, że podczas menstruacji część krwi z komórkami endometrium może przedostać się do jamy brzusznej przez jajowody, co prowadzi do implantacji i wzrostu tej tkanki poza macicą, która następnie podlega dalszym przemianom pod wpływem hormonów. Genezę powstawania endometriozy kojarzy się również z zaburzeniami w systemie odpornościowym, czynnikami genetycznymi i środowiskowymi. Na chwilę obecną nie jest znana jednoznaczna przyczyna powstawania tej choroby dlatego  wciąż stanowi ona przedmiot badań naukowych.

5. Jak diagnozuje się endometriozę?

Diagnozowanie endometriozy jest procesem, który wymaga dokładnej oceny objawów, historii medycznej oraz przeprowadzenia szeregu badań. Pierwszym krokiem jest  dokładny wywiad lekarski, podczas którego lekarz pyta o objawy takie jak ból menstruacyjny, ból podczas stosunków seksualnych czy problemy z płodnością. Kolejnym krokiem jest  zastosowanie obrazowania medycznego takiego jak USG (ultrasonografia), zwłaszcza  USG dopochwowego i jamy brzusznej, które może ujawnić obecność torbieli na jajnikach (często związanych z endometriozą) lub innych nieprawidłowości. Ponadto może być zalecane wykonanie  rezonansu magnetycznego (MRI), który dostarcza bardziej szczegółowych obrazów wnętrza ciała. W niektórych przypadkach przeprowadza się również laparoskopię – procedurę chirurgiczną, podczas której lekarz wprowadza kamerę przez małe nacięcie w brzuchu aby bezpośrednio zobaczyć i ocenić obecność tkanki endometrialnej poza macicą. Dodatkowo wykonuje się badanie histopatologiczne pobranych w jej trakcie tkanek w celu postawienia jednoznacznego rozpoznania.

W Polsce zgodnie z szacunkami zdiagnozowanie endometriozy – od momentu wystąpienia jej pierwszych objawów –  zajmuje ok. 8 – 10 lat. W tym czasie pacjentki dotknięte tą chorobą odwiedzają przynajmniej kilku, różnych specjalistów zanim zostaną skierowane na specjalistyczne leczenie. Opóźnienie czasu diagnostyki działa tutaj na niekorzyść pacjentek ponieważ choroba postępuje, pojawiają się nowe ogniska endometriozy – często poza narządami rozrodczymi, co sprawia, że w momencie stawiania diagnozy lekarze mają do czynienia z zaawansowaną postacią choroby, która kwalifikuje się wyłącznie do leczenia operacyjnego.

6. Czy endometrioza może być przyczyną niepłodności?

Tak, endometrioza może być jedną z przyczyn niepłodności u kobiet. Szacuje się, że problem ten dotyczy około 30-40% kobiet cierpiących na endometriozę. Choroba ta prowadzi do stanów zapalnych i tworzenia zrostów w obrębie miednicy, co może zakłócać funkcjonowanie jajników, jajowodów oraz innych struktur niezbędnych do zapłodnienia i ciąży. Zrosty i tkanka endometrialna mogą fizycznie utrudniać przemieszczanie się jajeczka przez jajowód oraz jego implantację w macicy. Ponadto, substancje wydzielane przez tkankę endometrialną mogą negatywnie wpływać na jakość komórek jajowych, plemników oraz na środowisko w macicy, co również może przyczyniać się do problemów z zajściem w ciążę. To właśnie dlatego leczenie endometriozy, zarówno farmakologiczne jak i chirurgiczne może poprawić płodność u niektórych kobiet i pomóc im zajść w ciążę.

7. Jakie są dostępne opcje leczenia endometriozy?

Opcje leczenia mogą obejmować leki przeciwbólowe, terapię hormonalną  a także różne opcje chirurgiczne mające na celu usunięcie ognisk endometriozy. Wybór metody leczenia zależy od wielu czynników w tym od nasilenia objawów, wieku pacjentki i jej planów dotyczących ciąży. W pierwszej kolejności zazwyczaj stosuje się terapię zachowawczą mającą na celu zmniejszenie objawów bólowych i ograniczenie rozrostu tkanki endometrialnej poza macicą. Gdy terapia zachowawcza okazuje się nieskuteczna lub gdy pacjentka nie toleruje jej skutków ubocznych, często konieczna okazuje się interwencja chirurgiczna. W takich przypadkach preferowane jest podejście małoinwazyjne, uznawane za najbardziej efektywne w usuwaniu ognisk endometriozy.  Robotyka chirurgiczna staje się aktualnie kluczowym narzędziem w terapii endometriozy, szczególnie u pacjentek z endometriozą głęboko naciekającą (DIE). Ta nowoczesna metoda chirurgiczna oferuje chirurgom możliwość precyzyjnej interwencji, minimalizując ograniczenia techniczne tradycyjnej laparoskopii. Wykorzystanie zaawansowanych narzędzi, które posiadają aż siedem stopni swobody ruchu, połączone z wyraźnym obrazem trójwymiarowym w wysokiej rozdzielczości zapewnia wysoką dokładność przeprowadzenia operacji. Dodatkowo, robotyka eliminuje naturalne drżenie dłoni chirurga, co przekłada się na większe bezpieczeństwo i skuteczność procedury, szczególnie w skomplikowanych i zaawansowanych przypadkach endometriozy.

8. Czy endometrioza może nawracać?

Tak, endometrioza jest chorobą przewlekłą, która może nawracać. Nawet po leczeniu, zarówno chirurgicznym jak i farmakologicznym istnieje ryzyko, że objawy endometriozy powrócą. Częstość nawrotów zależy od wielu czynników, w tym od stopnia zaawansowania choroby, metody leczenia oraz indywidualnych predyspozycji pacjentki. Leczenie chirurgiczne, polegające na usunięciu tkanki endometrialnej może przynieść ulgę w objawach i czasową poprawę ale nie zawsze gwarantuje całkowite wyleczenie. Terapie hormonalne, które są często stosowane w leczeniu endometriozy mają na celu kontrolowanie rozwoju choroby i łagodzenie objawów, jednak po ich zakończeniu objawy mogą powrócić. Z tego powodu zarządzanie endometriozą często wymaga podejścia długoterminowego i regularnej opieki medycznej, aby monitorować stan zdrowia i zapobiegać nawrotom choroby.

9. Czy występowanie endometriozy jest związane z rakiem?

Endometrioza, choć nie jest klasyfikowana jako nowotwór złośliwy, wykazuje pewne cechy podobne do tych, które obserwuje się w złośliwych guzach. Jej skomplikowana struktura zawiera elementy zrębowe, nabłonkowe i naczyniowe a także zmiany w materiale genetycznym co sprawia, że jej komórki przypominają te spotykane w złośliwych nowotworach. Dodatkowo, w przypadku endometriozy występuje zwiększona ilość komórek ektopowych (nieprawidłowych) w porównaniu do zdrowej błony śluzowej macicy. Chociaż dotychczasowe badania nie potwierdziły bezpośredniego zwiększenia ryzyka rozwoju nowotworów złośliwych u osób z endometriozą, zaobserwowano wyższą częstość występowania niektórych rodzajów raka takich jak rak jajnika, chłoniaki nieziarnicze (na przykład chłoniak nie-Hodgkina), rak jelita grubego, rak tarczycy, czy czerniak w tej grupie pacjentek. Pomimo tych obserwacji nie ustalono jednoznacznych wytycznych dotyczących leczenia operacyjnego czy koniecznych zmian w planie terapeutycznym dla pacjentek z endometriozą ze względu na potencjalne ryzyko transformacji nowotworowej.

10. Czy ciąża leczy endometriozę?

Ciąża często jest postrzegana jako czynnik, który może pozytywnie wpłynąć na przebieg endometriozy choć nie jest uważana za „lekarstwo” na tę chorobę. W trakcie ciąży poziomy niektórych hormonów  takich jak estrogen ulegają zmianie, co może prowadzić do tymczasowego złagodzenia objawów endometriozy. Wiele kobiet doświadcza ulgi w objawach na czas trwania ciąży oraz czasami także po porodzie. Jednakże ważne jest  aby podkreślić, że efekt ten jest zazwyczaj tymczasowy a endometrioza może powrócić po zakończeniu ciąży. Ponadto, choć niektóre kobiety mogą doświadczyć poprawy to dla innych ciąża nie przyniesie znaczącej zmiany w intensywności objawów endometriozy.

Warto pamiętać, że trudności z zajściem w ciążę mogą być jednym z problemów związanych z endometriozą ponieważ choroba ta może wpływać na płodność. Niemniej jednak wiele kobiet z endometriozą jest w stanie zajść w ciążę i donosić ją do planowanego terminu, często przy wsparciu odpowiednich metod leczenia płodności. W kontekście długoterminowego zarządzania endometriozą ciąża nie jest traktowana jako metoda leczenia a decyzja o posiadaniu dzieci powinna być dokładnie przemyślana i opierać się na wielu czynnikach, nie tylko na wpływie cięży na endometriozę. Ważne jest  aby kobiety z endometriozą, które planują ciążę konsultowały się ze swoim lekarzem  żeby zaplanować najlepszą ścieżkę leczenia i opieki.