Otyłość a bezdech senny

Obturacyjny bezdech senny jest częstym i poważnym zaburzeniem polegającym na zatrzymywaniu oddechu podczas snu. O bezdechu mówimy w sytuacjach kiedy zatrzymanie lub  ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe na poziomie gardła trwa co najmniej 10 sekund i powtarza się cyklicznie w trakcie trwania snu. Powtarzające się przerwy w oddychaniu prowadzą w konsekwencji do niedotlenienia organizmu, które może być niebezpieczne dla naszego zdrowia, a nawet życia, ponieważ często jest przyczyną wystąpienia udaru mózgu, nadciśnienia tętniczego oraz innych chorób układu krążenia. Szacuje się, że na bezdech senny cierpi co 10 osoba, która chrapie, ale warto pamiętać, że nie każdy, kto chrapie ma bezdechy, a krótkotrwałe bezdechy pojawiają się także u zdrowych ludzi. O tym jakie są typowe objawy obturacyjnego bezdechu sennego, dlaczego otyli mężczyźni są bardziej narażeni na jego wystąpienie oraz jak leczy się tą chorobę – rozmawiamy z dr Aleksandrem Kanią – specjalistą chorób płuc ze Szpitala na Klinach.

Czym jest obturacyjny bezdech senny?

Zgodnie z definicją obturacyjny bezdech senny (OBS) to choroba charakteryzująca się wielokrotnymi, powtarzającymi się sytuacjami w których dochodzi do zatrzymania lub  ograniczenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe przez co najmniej 10 sekund. Bezdech senny jak sama nazwa wskazuje może pojawić się wyłącznie podczas snu zarówno tego nocnego jak i w trakcie popołudniowej drzemki. Kiedy zaczynamy spać rozluźniamy nasze mięśnie- także te w obrębie górnych dróg oddechowych. U osób chorych na bezdech dochodzi zwykle do opadnięcia mięśni gardła a następnie zapadnięcia się górnych dróg oddechowych, co w konsekwencji utrudnia przepływ powietrza do płuc i z płuc. Pojawiające się przerwy w oddychaniu  powodują zatem istotne niedotlenienie organizmu. Osoba z zamkniętymi drogami oddechowymi de facto dusi się i zaczyna się bronić- widać to zwykle patrząc, jak ruchy  przepony i brzucha stają się  gwałtowniejsze. Sytuację tą określa się jako „walkę o tlen” i to właśnie podczas niej dochodzi do wybudzenia osoby oraz powrotu prawidłowego przepływu powietrza. Osoba chora nie musi sobie zdawać sprawy z tego, co się dzieje. Osoby cierpiące na bezdech senny zaraz po takim wybudzeniu zapadają zazwyczaj w głębszy sen a cały cykl zaczyna się od nowa wraz z ponownym osłabieniem napięcia mięśni podczas snu. Do epizodów zatrzymania oddechu może dochodzić od kilkunastu razy w trakcie trwania snu, a w cięższych przypadkach nawet do kilkudziesięciu w ciągu każdej godziny snu.

Rodzaje bezdechu sennego

W medycynie najczęściej wymienia się trzy rodzaje bezdechu sennego:

• obturacyjny bezdech senny – najczęściej spotykana postać tego schorzenia, która polega na cyklicznym zatrzymywaniu się oddechu podczas snu, co spowodowane jest spadkiem napięcia mięśni, który prowadzi do całkowitego lub częściowego zamknięcia się światła gardła
• centralny bezdech senny – jego główną przyczyną występowania jest dysfunkcja lub uszkodzenie struktur mózgowych odpowiedzialnych za prawidłowe oddychanie np. u osób po udarach, czy z ciężką przewlekłą niewydolnością serca
• złożony zespół bezdechu sennego – mieszana postać bezdechu, kiedy u pacjentów obserwuje się występowanie zarówno centralnych jak i obturacyjnych zaburzeń oddychania w czasie snu.

Objawy bezdechu sennego

Najczęstszymi objawami obturacyjnego i centralnego bezdechu sennego pojawiającymi się w nocy są: głośne chrapanie przerywane nagłą ciszą, epizody nagłego wybudzania się w trakcie snu z towarzyszącymi im przyspieszonym tętnem i oddechem określane jako uczucie duszności lub dławienia, niespokojny bądź przerywany sen, problemy z zaśnięciem po przebudzeniu z powodu nieokreślonego lęku ale także te mniej kojarzone z tą chorobą takie jak zwiększona aktywność ruchowa czy nadmierna potliwość w trakcie snu oraz częstsza potrzeba oddawania moczu w nocy. Większość chorych nie wie, że cierpi na bezdech senny dlatego też brak odpowiedniej jakości snu, która nie pozwala naszemu organizmowi na nocną regenerację z towarzyszącym jej niedotleniem stanowią przyczynę pojawienia się typowych dolegliwości w ciągu dnia. Chorzy często wśród dolegliwości zgłaszają również poranny ból głowy i uczucie zmęczenia, drażliwość i nerwowość, nadmierną senność w ciągu dnia (hipersomnię), która utrudnia normalne funkcjonowanie, zaburzenia koncentracji i pamięci, suchość w ustach zaraz po przebudzeniu a mężczyźni uskarżają się na problemy z potencją.

Przyczyny powstawania bezdechu sennego

Bezdech senny może dotknąć niemal każdego, ale są czynniki, które zwiększają ryzyko zachorowania na tą chorobę, do których zalicza się:

• nadwagę i otyłość–  przeprowadzone badania wyraźnie wykazują korelację pomiędzy nadmierną ilością tkanki tłuszczowej okalającej szyję, a ryzykiem wystąpienia bezdechu sennego (ryzyko to dotyczy głównie otyłych mężczyzn po 40 rż.)
• nieprawidłowości w anatomicznej budowie dróg oddechowych np. polipy nosa, skrzywiona przegroda nosową, zbyt wiotkie mięśnie podniebienia, wąska cieśń gardła czy nieprawidłowa budowa żuchwy
• płeć – niestety mężczyźni są 2-3 razy bardziej narażeni na ryzyko wystąpienia  bezdechu sennego niż kobiety
• wiek – ryzyko zachorowania na bezdech senny jest większe u kobiet otyłych w wieku pomenopauzalnym oraz ogólnie u osób starszych
• obciążenia genetyczne – posiadanie członka rodziny z bezdechem sennym zwiększa ryzyko wystąpienia tego schorzenia ponieważ w 25- 40% przypadków stwierdza się bezdech wśród członków rodziny, a prawdopodobieństwo jego wystąpienie wzrasta proporcjonalnie do liczby przypadków bliskich z tą chorobą
• picie alkoholu oraz stosowanie środków uspokajających i usypiających – substancje zawarte w tych produktach mogą prowadzić do zbyt mocnego rozluźnienia mięśni gardła, co może przyczyniać się do powstania bezdechu lub pogarszać przebieg tej choroby
• palenie papierosów – udowodniono, że palacze są 3-krotnie bardziej narażeni na zachorowanie niż osoby niepalące ponieważ substancje zawarte w dymie papierowym wpływają niekorzystnie na napięcie mięśni gardła jak również zwiększają ryzyko powstania stanu zapalnego w obrębie górnych dróg oddechowych co przyczynia się do powstania bezdechu jak również wpływa na jego gorszy przebieg
• występowanie niektórych chorób takich jak niedoczynność tarczycy czy akromegalia

Otyłość najważniejszym czynnikiem ryzyka zachorowania na bezdech senny

Liczne badania potwierdzają, że otyłość jest głównym czynnikiem ryzyka rozwoju obturacyjnego bezdechu sennego. Badanie przeprowadzone przez Krieger J: Clinical presentations of Sleep apnoea. W: McNicholas WT: Respiratory Disorders During Sleep. Eur Respir Mon 1998; 3: 75-105 wyraźnie pokazało, że u pacjentów, u których rozpoznano bezdech senny 70% z nich stanowiły osoby otyłe. Dzięki innemu badaniu (Peppard PE, Young T, Palta M et al.: Longitudinal study of moderate weight change and sleep-disordered breathing. JAMA 2000; 284: 3015-3021) udowodniono, że przyrost masy ciała o 10% zwiększa ryzyko zachorowania na bezdech senny aż 6 krotnie, natomiast redukcja wagi u osób, które już cierpią na bezdech zmniejsza jego występowanie. Badania wykazały także, że u połowy otyłych mężczyzn to właśnie otyłość jest głównym czynnikiem odpowiedzialnym za pojawienie się bezdechu a dodatkowo u mężczyzn z otyłością olbrzymią (średnie BMI = 41,6 kg/m2 ) ze współistniejącym bezdechem występuje większe ryzyko nagłego zgonu z przyczyn sercowych. Oprócz otyłości na zachorowanie na bezdech senny wpływają także skorelowane z nią powiększony obwód szyi jak również czynniki metaboliczne, za które odpowiadają tzw. hormony otyłości takie jak leptyna, rezystyna i adiponektyna.

Dlaczego bezdech senny sprzyja rozwojowi otyłości?

Badania dowodzą, że nie tylko otyłość wpływa na bezdech senny, ale również bezdech senny wpływa na powstanie otyłości. Zależność tą nazywa się potocznie „błędnym kołem” ponieważ deficyty snu spowodowane bezdechem, a co za tym idzie uczucie rozdrażnienia i nerwowości, senność w ciągu dnia czy uczucie zmęczenia nie sprzyjają zadbaniu o zrównoważoną dietę czy aktywność fizyczną. Osoby cierpiące na bezdech częściej decydują się na korzystanie z wysoko przetworzonej żywności w postaci fast foodu a zamiast ruchu wybierają spędzanie czasu na wygodnej kanapie przed telewizorem. Badania naukowe wykazały również, że osoby z bezdechem sennym są bardziej podatne na przyrost masy ciała z uwagi na fakt, że mają zbyt wysoki poziom greliny, która stymuluje apetyt i zbyt niski poziom leptyny, która informuje mózg, że organizm jest już syty i należy powstrzymać jedzenie. To właśnie te uwarunkowania hormonalne powodują, że osobom z bezdechem sennym ciężko jest schudnąć jak również utrzymać prawidłową masę ciała.

Skutki nieleczenia bezdechu sennego

Bezdech senny to poważna choroba, która nie tylko utrudnia normalne oddychanie podczas snu ale ma także poważne skutki dla naszego zdrowia a nawet życia. Konsekwencją zaburzeń oddychania w trakcie snu jest przede wszystkim niedotlenienie krwi, przyspieszona czynność serca lub zaburzenie jego rytmu jak również wzrost ciśnienia tętniczego. To właśnie one w przypadku braku podjętego leczenia zaczynają się utrwalać i przyczyniać do powstania wielu, groźnych powikłań, wśród, których najczęściej wymienia się choroby serca i układu krążenia takie jak  udar mózgu, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, zawały czy trwałe zaburzenia rytmu serca. Nieleczony bezdech senny może również przyczyniać się do powstania cukrzycy typu 2, depresji jak również być przyczyną wypadków w trakcie jazdy samochodem, czy tych do, których dochodzi w pracy.

Diagnozowanie bezdechu sennego

Podstawę diagnostyki obturacyjnego bezdechu sennego stanowi badanie polisomnograficzne, które polega na rejestrowaniu parametrów oddychania, czynności mózgu oraz serca, ruchów klatki piersiowej oraz wydawanych dźwięków u osoby śpiącej. Aby móc stwierdzić bezdech oblicza się tzw. wskaźnik AHI, który informuje o liczbie bezdechów przypadających na godzinę snu. Na podstawie tego wskaźnika wyróżnia się trzy stopnie zaawansowania bezdechu: stopień I (łagodny) – od 5 do 15 bezdechów na godzinę, stopień II (umiarkowany) – od 15 do 30 bezdechów na godzinę, stopień III (ciężki) – powyżej 30 bezdechów na godzinę.

Leczenie bezdechu sennego

Wybór metody leczenia obturacyjnego bezdechu sennego uzależniony jest od przede wszystkim od stopnia zaawansowania choroby. Należy zawsze dążyć do wyeliminowania przyczyny choroby – np. otyłości. Leczeniem pierwszego rzutu są metody zachowawcze takie jak stosowanie specjalnej maski do spania połączonej z aparatem typu PAP, który wytwarza stałe dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych, jak również aparatów wewnątrzustnych utrzymujących drożność górnych dróg oddechowych. Leczenie zachowawcze to również zmiana nawyków np. należy unikać spania na plecach, powstrzymać się od spożywania przed snem alkoholu oraz leków nasennych i uspokajających. Ponieważ udowodniono korelację pomiędzy otyłością a występowaniem bezdechu sennego osobom z nadwagą rekomenduje się zmniejszenie masy ciała a w przypadku osób z otyłością olbrzymią poddanie się zabiegowi bariatrycznemu. U niektórych chorych konieczne okazuje się natomiast leczenie operacyjne, które rekomendowane jest zwłaszcza w sytuacjach stwierdzenia istotnych nieprawidłowości w zakresie górnych dróg oddechowych.