Czym są zespoły uciskowe, neuropatie?

Zespoły uciskowe, inaczej neuropatie to patologia dotycząca nerwu, powstająca poprzez uciśnięcie i długotrwałe podrażnienie nerwu, spowodowane obrzękiem, który powstał wskutek przebytego urazu, zapalenia, zmiany zwyrodnieniowej, czy nadmiernego przyrostu masy mięśniowej.

Kogo dotyczą zespoły uciskowe, neuropatie? Jakie występują objawy?

Zespoły uciskowe najczęściej objawiają się drętwieniem palców, mrowieniem, a także bólem. Postępująca choroba prowadzi do zmniejszenia siły i zakresu ruchu kończyny. Pojawiają się problemy z pewnym chwytem ręką oraz manipulacją w zakresie precyzyjnych ruchów. Dochodzi również do stopniowego zaniku mięśni.

Na neuropatie szczególnie narażone są osoby wykonujące pracę biurową – spędzające wiele godzin przy komputerze, jak również przedstawiciele zawodów, w których muszą wykonywać wielokrotnie powtarzane ruchy w stawach kończyny górnej – np. dentyści, lekarze specjalizacji zabiegowych, ślusarze, murarze, pracownicy budowlani. Na zespoły uciskowe narażeni są kolarze, motocykliści, sztangiści, osoby trenujące na siłowni z wykorzystaniem sztang i hantli. Również poruszanie się o kulach, sprzyja powstawaniu bolesnych neuropatii.

Istnieje wiele rodzajów neuropatii. Jakie są najczęściej występujące zespoły uciskowe?

Ucisk nerwu łokciowego – objawem jest mrowienie i drętwienie palca IV i V, a także zewnętrznej części ręki oraz postępujący zanik mięśni kłębiku, czyli mięśnia dłoniowego krótkiego, odwodziciela palca małego, zginacza krótkiego palca małego oraz przeciwstawiacza palca małego. Prowadzi to, oprócz dyskomfortu i bólu, do ograniczenia siły chwytu oraz kłopotów w wykonywaniu ruchów precyzyjnych.

Zespół kanału Guyona

Jest to zespół chorobowy, który polega na uciśnięciu nerwu łokciowego w kanale Guyona. Kanał jest strukturą wyodrębnianą w zakresie nadgarstka – tworzy ją haczyk kości haczykowatej, kość grochowata oraz troczek zginaczy. Wewnątrz kanału przebiega tętnica łokciowa oraz wspomniany nerw łokciowy. Przyczyną uciśnięcia mogą być wady anatomiczne, gangliony – patologiczne jamy, wypełnione płynem, lub inną substancją, urazy, infekcje i zapalenie stawów. Ponadto zespół kanału Guyona występuje u chorych w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów. Tak jak w innych zespołach uciskowych – do pojawienia się choroby i jej progresji przyczynia się długotrwałe i częste wykonywanie ruchów obciążających podczas uprawiania sportu, lub pracy zawodowej.

Zespół rowka nerwu łokciowego

Jest to zespół chorobowy, który polega na uciśnięciu nerwu łokciowego w tzw. rowku nerwu łokciowego, który zbudowany jest z nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej, więzadło ramienno – łokciowe oraz rozcięgno (czyli silne pasmo tkanki łacznej) rozpięte między głowami mięśnia zginacza łokciowego nadgarstka. Ucisk spowodowany może być poprzez obecność ganglionów, guzów, ale również choroba zwyrodnieniowa w zakresie stawu łokciowego, reumatoidalne zapalenie stawów oraz urazy – m.in. złamania, zwichnięcia, stłuczenia, infekcje, występowanie blizn pourazowych. Jak w przypadku innych neuropatii, do wystąpienia choroby oraz jej rozwoju predysponuje wykonywanie częstych ruchów obciążających. Długotrwałe zgięcie kończyny w stawie łokciowym predysponuje do wystąpienia zespołu rowka nerwu łokciowego. Stąd w piśmiennictwie zagranicznym pojawił się termin ,,cell phone elbow”, który oznacza ,,łokieć komórkowy”.

Zespół cieśni kanału nadgarstka

Jest to zespół chorobowy, który polega na uciśnięciu nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka. Kanał nadgarstka zbudowany jest przez kości nadgarstka oraz troczek zginaczy – włóknistą strukturę, której zadaniem jest ochrona kanału od strony dłoniowej.

Podobnie jak inne neuropatie, zespół cieśni kanału nadgarstka jest spowodowany obrzękiem nerwu oraz tkanek wokół niego, a także ograniczeniem przestrzeni kanału nadgarstka, powstającego wskutek obecności zmian zwyrodnieniowych, lub pourazowych. Powodują ją m.in. fragmenty kości po złamaniach, guzki dnawe (jeśli pacjent cierpi na dnę moczanową), gangliony.

Zespół pronatorów

Jest to zespół chorobowy, inaczej nazywany zespołem mięśnia nawrotnego obłego. Spowodowany jest uciskiem nerwu pośrodkowego w zakresie przedramienia i stawu łokciowego.

Istnieje kilka miejsc, które z uwagi na swoją budowę anatomiczną, predysponują do ucisku nerwu. Jest to m.in. okolica nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej, łuk mięśnia zginacza palców powierzchownego. Najczęściej dochodzi do ucisku przez mięsień nawrotny obły – stąd alternatywna nazwa zespołu pronatorów – zespół mięśnia nawrotnego obłego, a także przez pasmo włókniste głowy ramiennej tego mięśnia. Tak jak w przypadku innych neuropatii, objawy mogą być różne i mieć odmienne nasilenie, spowodowane przez różne umiejscowienie, czy inną siłę ucisku nerwu. Najczęstszymi objawami są zaburzenia czucia, ból, drętwienie, parestezje – czucie przeszywającego prądu – określanego przez pacjentów także jako ,,wędrujące igły” i pieczenie. Nasilają się poprzez ruchy nawracania i odwracania przedramienia.

Neuropatia nerwu promieniowego

Uszkodzenia nerwu promieniowego występują najczęściej w zakresie kanału nerwu promieniowego, w części bliżej przedramienia, lub w zakresie nadgarstka.

Najczęściej diagnozowaną neuropatią nerwu promieniowego jest choroba o zapadającej w pamięć nazwie – ,,zespół porażenia sobotniej nocy”. Najczęściej powstaje wskutek spania z głową opartą na ramieniu. Charakterystyczne jest opadanie dłoni z ograniczeniem możliwość zgięcia grzbietowego ręki –  tzw. ręka opadająca oraz zaburzenia czucia w obszarze tabakierki anatomicznej (tabakierka to widoczny na ręce dołek, o kształcie trójkątnym, nazwany tak z uwagi na miejsce, gdzie najczęściej sypano tabakę przed jej zażyciem). Mięsień trójgłowy ramienia zachowuje swoją funkcję.

Mięśnie unerwiane przez nerw promieniowy rzadko prezentują cechy odnerwienia w przebiegu zespołu porażenia sobotniej nocy, natomiast często zdarza się to po urazach.

W obszarze neuropatii nerwu promieniowego wyróżniamy również takie schorzenie jak choroba Wartenberga, Polega na uszkodzeniu nerwu, wskutek ucisku na poziomie nadgarstka, lub skrzyżowania z żyłą odpromieniową. Często dochodzi do niego w trakcie czynności lekarskich – zabiegów chirurgicznych, czy podawaniu leków.

Zespół uciskowy rozwija się także przez długotrwałe, częste noszenie zegarka, na zbyt ciasnym pasku. Nazywana również ,,chorobą osadzonych”, lub chorobą ,,aresztantów”, ponieważ objawy mogą się pojawić wskutek zbyt ciasnego założenia kajdanek.

Na czym polega leczenie operacyjne – odbarczenie nerwu kończyny górnej?

Zazwyczaj zabiegi odbarczenia neuropatii uciskowej nerwu kończyny górnej wykonuje się w znieczuleniu przewodowym – dotyczącym danej okolicy ciała. Na ramię zakłada się opaskę uciskową – makiet ciśnieniomierza, celem stworzenia przejściowego niedokrwienia. Operacje mogą być przeprowadzane w sposób otwarty, lub endoskopowy. Rezultaty obu metod są porównywalnie satysfakcjonujące i zależą od preferencji chirurga, natomiast na korzyść leczenia endoskopowego wskazują mniejsze blizny pooperacyjne oraz mniejszy ból bezpośrednio po zabiegu. Operacja polega na – w zależności od rodzaju neuropatii oraz poziomu, na którym nerw jest uciśnięty – wykluczeniu przyczyny ucisku nerwu. Zazwyczaj tuż po zabiegu ustępują dotychczasowe dolegliwości bólowe.

Jak przebiega rekonwalescencja po operacji odbarczania nerwu kończyny górnej?

Po operacji kończyna będzie zaopatrzona opatrunkiem z bandaży, ortezą, lub gipsem, zalecana jest także elewacja – np. na temblaku, czy kilku poduszkach – podczas odpoczynku na kanapie, lub w czasie snu. W pierwszej dobie po zabiegu konieczna jest zmiana opatrunku, usunięcie drenażu. Kolejna wizyta kontrolna przewidziana jest ok. 10-14 dni po operacji – wówczas ma miejsce zdjęcie szwów i ew. unieruchomienia kończyny. Bardzo istotne jest ćwiczenie, zgodnie z zaleceniami rehabilitantów, nieobciążanie kończyny i niewykonywanie forsownej pracy przez okres minimum miesiąca. W przypadku zaobserwowania niepokojących objawów, takich jak nadmierne ocieplenie rany, sączenie, ból, należy skonsultować się z lekarzem.

Artykuł powstał przy udziale: Krzysztof Starszak, lek. med. Maciej Otworowski.