Czym są zmiany zwyrodnieniowe kolana?
Kolano jest największym stawem ciała człowieka, które jest narażone na ogromne obciążenia. Jeżeli staw kolanowy jest ułożony w pozycji anatomicznej, zgodnie z prawidłową osią – wówczas siły działające na staw są tak amortyzowane i rozkładane, by nie ulegał on zniszczeniu. Często, wskutek urazów powodujących uszkodzenie struktur budujących staw, dochodzi do zaburzenia w rozkładzie sił i w konsekwencji do rozwoju poważniejszych chorób – w tym choroby zwyrodnieniowej.
Przedział przyśrodkowy kolana jest narażony na szpotawość, czyli ustawianie się osi podudzia wobec osi uda z utworzeniem kąta rozwartego od wewnątrz kończyny dolnej. Powoduje to zwiększenie obciążenia chrząstki stawowej oraz łąkotki przyśrodkowej. W ten sposób rozwija się degeneracja w zakresie stawu – choroba zwyrodnieniowa. Ze względu na coraz większe uszkodzenia, dochodzi do pogłębienia nieprawidłowego ustawienia osi anatomicznej kończyny, co wpływa na pogłębienie uszkodzeń i przyspieszenie rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego.
Zaburzenia, które powodują nieprawidłowe ustawienie osi mogą być wynikiem wad wrodzonych, uszkodzeń chrząstek u dzieci, urazów, chorób metabolicznych, nowotworów kości oraz przerzutów.
Co to jest osteotomia?
Osteotomia jest zabiegiem chirurgicznym, który polega na przecięciu kości, celem poprawy osi kończyny oraz zmianą rozkładu sił działających na staw.
U kogo wykonuje się osteotomię podkolanową?
Osteotomię podkolanową wykonuje się w celu korekcji osi kończyny dolnej oraz zmiany rozkładu sił działających na staw kolanowy, z uwzględnieniem odciążenia przedziału kolana, dotkniętego zmianami chorobowymi. Skutkiem jest ograniczenie progresji choroby zwyrodnieniowej oraz zmniejszenie dolegliwości bólowych pacjenta.
Osteotomia podkolanowa jest wykonywana u młodych pacjentów – zazwyczaj przed 60 rokiem życia, których zmiany zwyrodnieniowe nie są zaawansowane, a zaburzenia osi anatomicznej kończyny wynikają ze szpotawości.
Kto kwalifikuje się do osteotomii podkolanowej i jak wygląda kwalifikacja?
Osteotomię podkolanową wykonuje się zazwyczaj u pacjentów przed 60 rokiem życia. Bardzo istotnym aspektem jest waga pacjenta – otyłość jest przeciwwskazaniem do operacji. Lekarz przeprowadza z pacjentem szczegółowy wywiad, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii odczuwania bólu oraz progresji choroby. Ważne jest również badanie stawu kolanowego – zarówno fizykalne, jak i obrazowe, celem określenia zakresu ruchomości w stawie oraz zmian patologicznych w obrębie chrząstki stawowej.
Pacjent będzie miał wykonane RTG posturalne – w pozycji stojącej – celem oceny osi kończyny dolnej. Ostatnim etapem kwalifikacji do osteotomii podkolanowej jest decyzja ortopedy, czy zabieg może dać możliwość odciążenia przyśrodkowej części kolana, poprzez dokonanie korekcji osi kończyny dolnej. Jeśli tak – pacjent jest kwalifikowany do operacji.
Przeciwwskazaniem do wykonania osteotomii podkolanowej są zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe stawu kolanowego, duże ograniczenia funkcjonalności stawu, reumatoidalne zapalenie stawów w przebiegu którego staw jest zazwyczaj zajęty chorobowo w całości.
Jak należy się przygotować do zabiegu oraz jak przebiega operacja osteotomii podkolanowej?
Podobnie jak przed każdą operacją, pacjent odbędzie rozmowę z anestezjologiem, który będzie odpowiadał za znieczulenie w czasie operacji. Osteotomia podkolanowa jest wykonywana w znieczuleniu zewnątrzoponowym (brak czucia od pasa w dół), lub ogólnym (pacjent śpi).
Sugeruje się wykonywanie ćwiczeń w zakresie rehabilitacji przedoperacyjnej, celem wzmocnienia mięśni kończyny dolnej oraz lepszego ukrwienia, co może mieć duże znaczenie w przyspieszeniu powrotu do funkcji po operacji.
Osteotomia podkolanowa jest wykonywana dwoma metodami: zamykającą i otwierającą. Do określenia kąta korekcji niezbędne są pomiary w oparciu o zdjęcie RTG posturalne. Wykonuje się nacięcie pod kolanem, a przy pomocy specjalnych narzędzi nacina kość piszczelową. Za stabilizację odpowiada zakładana płytka tytanowa. Ostatnim etapem zabiegu jest zszycie rany.
Czym różnią się metody osteotomii podkolanowej – zamykająca i otwierająca?
Osteotomia podkolanowa zamykająca polega na wykonaniu nacięcia bocznie, powyżej od guzowatości piszczeli. Następnie kość piszczelowa jest nacinana w taki sposób, by wyciąć fragment o kształcie klina. Kość piszczelową stabilizuje się płytką. Dzięki temu dochodzi do szybkiego i precyzyjnego zrostu.
Osteotomia podkolanowa otwierająca jest wykonywana z dojścia przyśrodkowego. Kość piszczelowa jest nacinana nieco poniżej szpary stawowej na skos. Rozwiera się miejsce nacięcia, dokonując nadłamania bocznej części kości. Osteotomia otwierająca stwarza większą możliwość manipulacji w zakresie korekcji śródoperacyjnej, inaczej niż w przypadku osteotomii zamykającej.
Stabilizację kości uzyskuje się po założeniu płytki tytanowej. Miejsce przecięcia kości może zostać również dodatkowo wypełnione, np. wiórami kostnymi pobranymi wcześniej od pacjenta, ale również może pozostać bez wypełnienia.
Jak każda operacja, również osteotomia podkolanowa niesie ze sobą ryzyko powikłań. Nie są one częste, ale należy mieć świadomość możliwości ich wystąpienia.
Czasem korekcja jest zbyt mała, lub zbyt duża – co nie wyklucza problemu, który był powodem operacji. Możliwe są trudności w zakresie otrzymania zrostu kości piszczelowej oraz zakrzepica – należy stosować się do zaleceń lekarskich, również w zakresie profilaktyki przeciwzakrzepowej.
Jak przebiega rekonwalescencja po osteotomii podkolanowej?
Pacjent jest wypisany do domu najczęściej tego samego dnia, w którym wykonana była operacja. Lekarz prowadzący może jednak zdecydować o konieczności dłuższej hospitalizacji celem obserwacji pacjenta. Wyleczenie i powrót do aktywności jest kwestią indywidualną i zależy od wielu czynników. Rehabilitacja powinna rozpocząć się jeszcze tego samego dnia – pacjent powinien ściśle przestrzegać zaleceń lekarza i fizjoterapeuty oraz rzetelnie wykonywać ćwiczenia, celem jak najszybszego przywrócenia pełnego zakresu ruchu w stawie kolanowym, poprawy ukrwienia oraz wzmocnienia mięśni stabilizujących staw kolanowy. Należy zwracać uwagę na utrzymywanie prawidłowej postawy w czasie chodu. Przez kilka tygodni (ok. 6) pacjent musi poruszać się o kulach, a przez pierwsze 3 tygodnie należy odciążać operowaną kończynę. Pierwsza wizyta, w czasie której lekarz zdejmie szwy ma miejsce ok. 2 tygodnie po operacji.
W trakcie rekonwalescencji po zabiegu wykonuje się również zdjęcia RTG, celem oceny zrostu.
Artykuł powstał przy udziale: Krzysztof Starszak, lek. med. Maciej Otworowski.
